Atabey ve Atabeylikler
Selçuklu prensleri bir eyalete vali olarak gönderildiklerinde, yanlarına oğuz boylarından bilgili, deneyimli ve değerli kişiler verilirdi. Atabey adı verilen bu kişiler, merkezi otoritenin zayıflaması üzerine bulundukları bölgenin askeri gücüne de dayanarak bağımsızlıklarını ilan etmişlerdir. Bu oluşuma Atabeylik adı verilirdi.
1. Selçuklu Atabeylerinden Tuğ Tekin Haçlılara karşı başarılı mücadelelerinden dolayı önemli bir devlet adamıdır.
2. Tuğ Tekin ölümünden sonra oğlu (1128) Tacü'd-din Böri tahta geçti. Önce Batiniliğin bir kolu olan İsmaillerle uğraştı. Şam'ı, İsmaillilerden kurtardı.
3. Böri'nin yerlerine geçen Atabeyler Musul'daki Zengilerle iyi geçinerek varlıklarını korumaya çalıştılar. 1154 yılında Musul Atabeyi Nureddin Mahmut Zengi tarafından Şam ele geçirildi. Böylece Şam Atabeyliği yıkıldı.
1. Irak Selçuklu hükümdarı Mahmut tarafından Musul valisi olarak atanan (1127) İmameddin Zengi Cizre Kalesi'ni, Nusaybin'i, Sincar ve Harran'ı aldı. Haleb'i kendisine bağladı. Kuzey Irak'tan Akdeniz'e kadar uzanan bir devlet kurdu.
• İmameddin Zengi'nin başlıca amacı Suriye'deki Frank iktidarına karşı bir İslam birliği oluşturmaktı.
2. Antakya'yı Haçlı prensliğinin elinden aldı. Kudüs Kralı'nı mağlup etti (1137). Urfa'yı ele geçirerek Frank Kontluğunu ortadan kaldırdı (1144).
• Bu olay II. Haçlı Seferi'nin başlamasına yol açmıştır.
3. Şam Atabeyliğini kendilerine bağladıktan sonra Fatimi Devleti'nin Suriye'deki egemenliğine son vermişlerdir.
4. 1186'da Eyyubi egemenliğine girmişlerdir. Daha sonra bütün bölge İlhanlı Devleti tarafından işgal edilmiş ve bölgedeki Zengi egemenliği sona ermiştir. (1259)
1. Selçukluların başlangıcından beri İran'ın Fars bölgesinde yaşayan Oğuz beyi Salgur tarafından bağımsızlıklarını ilan etmişlerdir. (1147). Başkentleri Şiraz kentiydi. Sungur'un ölümünden sonra oğlu Zengi Irak Selçuklu Devleti'ni tanımak zorunda kalmıştır.
2. Devlet 1284 yılında siyasi etkinliğini yitirmiştir.
1. İl Deniz Atabeyliği'nin merkezi Tebriz kentidir. Nahcıvan ve Gence buraya bağlıdır.
2. İl Deniz'in kardeşi Osman kendisini 1191 yılında Irak Sultanı ilan etmiştir.
3. Celaleddin Harzemşahın Tebriz'i işgal etmesiyle Atabeylik sona erdi (1225). Arkasından ülke Moğollar tarafından istila edildi.
1. Erbil merkez olmak üzere kurulan devlettir. Şehrizor, Hakkari, Sincar ve Harran'a egemen olmuşlardır.
2. Erbil Atabeyi Zeynü'd din Ali, küçük topraklarını Musul Atabeyliği'ne bırakmıştır. Daha sonra egemenlik alanları olan toprakları Abbasi hilafetine bırakmışlardır.
Atabeylikler ve Kuruldukları Yerler
Börililer (Şam Atabeyliği) (1128-1154)
1. Selçuklu Atabeylerinden Tuğ Tekin Haçlılara karşı başarılı mücadelelerinden dolayı önemli bir devlet adamıdır.
2. Tuğ Tekin ölümünden sonra oğlu (1128) Tacü'd-din Böri tahta geçti. Önce Batiniliğin bir kolu olan İsmaillerle uğraştı. Şam'ı, İsmaillilerden kurtardı.
3. Böri'nin yerlerine geçen Atabeyler Musul'daki Zengilerle iyi geçinerek varlıklarını korumaya çalıştılar. 1154 yılında Musul Atabeyi Nureddin Mahmut Zengi tarafından Şam ele geçirildi. Böylece Şam Atabeyliği yıkıldı.
Zengiler (Musul, Sincar, Haleb Atabeyliği) (1127-1259)
1. Irak Selçuklu hükümdarı Mahmut tarafından Musul valisi olarak atanan (1127) İmameddin Zengi Cizre Kalesi'ni, Nusaybin'i, Sincar ve Harran'ı aldı. Haleb'i kendisine bağladı. Kuzey Irak'tan Akdeniz'e kadar uzanan bir devlet kurdu.
• İmameddin Zengi'nin başlıca amacı Suriye'deki Frank iktidarına karşı bir İslam birliği oluşturmaktı.
2. Antakya'yı Haçlı prensliğinin elinden aldı. Kudüs Kralı'nı mağlup etti (1137). Urfa'yı ele geçirerek Frank Kontluğunu ortadan kaldırdı (1144).
• Bu olay II. Haçlı Seferi'nin başlamasına yol açmıştır.
3. Şam Atabeyliğini kendilerine bağladıktan sonra Fatimi Devleti'nin Suriye'deki egemenliğine son vermişlerdir.
4. 1186'da Eyyubi egemenliğine girmişlerdir. Daha sonra bütün bölge İlhanlı Devleti tarafından işgal edilmiş ve bölgedeki Zengi egemenliği sona ermiştir. (1259)
Salgurlular (Fars Atabeyliği) (1147-1284)
1. Selçukluların başlangıcından beri İran'ın Fars bölgesinde yaşayan Oğuz beyi Salgur tarafından bağımsızlıklarını ilan etmişlerdir. (1147). Başkentleri Şiraz kentiydi. Sungur'un ölümünden sonra oğlu Zengi Irak Selçuklu Devleti'ni tanımak zorunda kalmıştır.
2. Devlet 1284 yılında siyasi etkinliğini yitirmiştir.
İl-Denizliler (Azerbaycan Atabeyliği) (1146-1225)
1. İl Deniz Atabeyliği'nin merkezi Tebriz kentidir. Nahcıvan ve Gence buraya bağlıdır.
2. İl Deniz'in kardeşi Osman kendisini 1191 yılında Irak Sultanı ilan etmiştir.
3. Celaleddin Harzemşahın Tebriz'i işgal etmesiyle Atabeylik sona erdi (1225). Arkasından ülke Moğollar tarafından istila edildi.
Beg-Teginoğulları (Erbil Atabeyleri) (1146-1232)
1. Erbil merkez olmak üzere kurulan devlettir. Şehrizor, Hakkari, Sincar ve Harran'a egemen olmuşlardır.
2. Erbil Atabeyi Zeynü'd din Ali, küçük topraklarını Musul Atabeyliği'ne bırakmıştır. Daha sonra egemenlik alanları olan toprakları Abbasi hilafetine bırakmışlardır.
Yorumlar
Yorum Gönder