Moğol Devlet'nin Parçalanması ve Türk Moğol Devletleri

Altınordu Devleti (1227-1502)

1. Kıpçak ülkesinde kuruldu. Batu döneminde önce İdil bölgesindeki Bulgar Devleti ortadan kaldırılarak Rus bölgelerinin işgali başlamıştı. Moskova işgal edilmiş Don ve Dinyeper bölgeleri ele geçirilmiştir. 1240 tarihinde Kiev alınmış ve Macaristan topraklarına girilmiştir.
2. Batu'dan sonra kardeşi Berke Han başa geçti (1255-1266). Berke Han İslamiyeti kabul edince, ülke tam anlamıyla bir Türk - İslam devleti olmuştur.
3. Özbek Han ve Kardeşi Canibek Han dönemleri Altınordu Devleti'nin en güçlü olduğu dönemlerdir. Özbek Han (1312-1340) özellikle İslamiyetin kesin olarak bu bölgede yerleşmesini sağladı.
4. Canibek Han'ın ölümünden sonra Altınordu Devleti zayıflamaya başladı. Bunun ilk sonucu Rus prensliklerinin ayrılmasıdır. Arkasından Macaristan, Lehistan ve Litvanya bağımsızlıklarını ilan etmişlerdir.
5. Toktamış Han devleti toparlamaya çalıştıysa da Timur'un yaptığı seferler sonucunda Altınordu Devleti dağılmıştır.

• Devlet parçalandıktan sonra Kırım, Kazan, Nogay, Özbek, Buhara, Hive, Hokand, Sibir ve Kasım gibi hanlıklar ortaya çıkmıştır.

İlhanlılar (1256-1336)

1. İran'da kurulan devlettir. Devletin kurucusu Hülagü'dür. Tebriz ise devlet merkezidir. İran, Irak, Azerbaycan ve Anadolu'ya egemen olmuşlardır.
2. Bu dönemin en önemli olaylarından biri 1258 yılında Hülağü'nün Bağdat'ı işgal ederek Abbasi Halifesi'ni öldürmesi ve Abbasi Devleti'ne son vermesidir.
3. Ahmed Teküdar'dan itibaren İlhanlılar Müslüman olmaya başlamıştır. Özellikle Gazan Han döneminde İslamiyet egemen din konumuna ulaşmıştır.
4. Bu devlet 1335'ten itibaren parçalanmaya başlamıştır. Devlet yıkılıncaya kadar Anadolu'yu kontrolleri altında tutmuşlardır.

• İlhanlılar Anadolu'da huzur ve güven ortamını ortadan kaldırmış. Anadolu'yu yağmalamışlardır. Akkoyunlu ve Karakoyunlu devletleri bu devletin yıkılmasıyla kurulmuştur.

Çağataylar (1227-1369)

1. Çağatay Han Maveraünnehir, Balkaş Gölü çevresi ve Beşbalık Uygurları bölgesinin batı kısımlarında kurulmuştur. Bu bölgeler Türklerin yoğun olarak yaşadığı bölgelerdir.
2. Tarma-Şirin (1326-1333) Han'dan itibaren İslam dini bu devlette egemen oldu. Bu devlet tam bir Türk devleti şekline dönüşmüştü.
3. Çağatay Hanlığı kurulduğu zaman yerli hanedanlar ortadan kaldırılmamış ve bu devlete bağlı halde bırakılmıştır.
4. Devlette iç karışıklıklar ortaya çıkmış. Bu durum Timur'a kadar devam etmiş ve bu devletin toprakları 1369 yılında Timur tarafından ele geçirmiştir.

Kubilay Hanlığı (Yüan Devleti) (1280-1368)

1. Cengiz Han Devleti'ni Doğu bölgesinde oğlu Ogeday'a verdi.
2. Mönke ve Kubilay döneminde bütün Çin'i ele geçirdiler. Kubilay 1280'den itibaren Çin'de Kubilay Hanlığını kurdu. Devletin merkezi Pekin idi.
3. Kubilay döneminde Japonya'ya seferler düzenledi. Kubilay ile başlayan sülaleye Çinliler Yüan Sülalesi adını verdiler. Moğollar 1368'de bu ülkeyi terk etmek zorunda kaldı.

• Marco Polo'nun seyahatnamesi bu dönem için önemli bir kaynaktır.

Timurlular (1369-1501)

1. Timur Çağatay Devleti'nin sınırları içinde devlet kurdu. Bu devlet doğuda Hindistan'dan batıda Anadolu'ya güneyde Basra Körfezi'nden Kuzeyde Aral Gölü ve Ukrayna'ya kadar uzanan bir devlet haline gelmiştir.
2. 1369 yılında Belh kentinde Timur törenle bütün bölgenin emiri ilan edildi. Artık bütün Çağatay topraklarını ele geçirmişti.
3. Timur 1395'te Altınordu Devleti'ni ortadan kaldırdı.
4. Timur Anadolu'ya girerek Sivas'ı aldı. Suriye, Halep ve Şam'ı topraklarına kattı (1401). Yıldırım Bayezıt ile 1402'de Ankara Savaşı'nı yaptı.
5. Ölümünden sonra devlet parçalanma sürecine girdi.
6. Astronomi ve takvim alanındaki çalışmaları ile ünlü Türk bilgini Uluğ Bey ve sanat-edebiyat çalışmaları ile ünlü Hüseyin Baykara Timur'un torunlarındandır. Babür Devleti'ni kuran Babür Şah da Timur'un torunudur.

• Askeri açıdan yetenekli olan Timurun siyasi açıdan başarılı olduğu söylenemez. Özellikle Altınordu Devleti'ni yıkması, o zamana kadar Altınordu'ya bağlı durumdaki Rusya'nın hızla büyümesine neden oldu. Diğer hata olarak görülen gelişme ise Ankara Savaşı ve Anadolu Türk birliğini bozulmasıdır.

Babür Devleti (1526-1858)

1. 1504 yılında Babür Şah Afganistan'dan Kabil'i aldı. Sonra Hindikuş Dağları ile Gazne arasındaki toprakların tamamına sahip oldu.
2. 1524 yılında Pencab'ı ele geçirdi. 1526 yılında Delhi'yi ele geçirdi ve kendisini Hint hükümdarı olarak ilan etti. 1528'de Kuzey Hindistan'ın fethini tamamlayan Babür 1530'da öldüğü zaman devleti güçlü bir konuma getirmiş bulunuyordu.
3. Şah Cihan döneminde önemli mimari eser olan Tac Mahal'i inşa etmişlerdir.
4. Kuzeyden İranlılar ve Afganlılar, güneyden İngilizlerin saldırıları sonunda 1858 yılında İngilizler tarafından yıkılmışlardır.

Hindistan'da Kurulan Diğer Türk Sultanlıkları

1. Delhi Türk Sultanlığı (1206-1413)
2. Şemsiye Hanedalığı (1211 -1266)
3. Balaban Hanlığı (1266-1290)
4. Kalaç Türkleri (1290-1321)
5. Tugluklar (1321-1413)
6. Nizamşahlar (7-1532)
7. Kutubşahlar (7-1636)
8. Adilşahlar (7-1687)

Akkoyunlular (1402 - 1502)

Kurucusu Kara Yülük Osman Bey'dir. Güney Doğu Anadolu'da kuruldu. Ankara Savaşı'yla Osmanlı İmparatorluğu'nun sarsıntı geçirmesinden yararlanarak sınırlarını genişlettiler. En ünlü hükümdarı Uzun Haşan Bey Fatih'e Otlukbeli'nde yenilince (1473), bir daha güçlenemediler.

• Uzun Hasan Bey, Kuran'ı Türkçe'ye çevirten Türk hükümdarıdır.

Karakoyunlular (1375 -1468)

1375 yılında Erciş merkez olmak üzere, Erzurum ve Musul'a kadar uzanan bölgede Bayram Hoca tarafından kurulur. Hükümdar Kara Yusuf, Timur karşısında tutunamaz ve Yıldırım Beyazıd'a sığınır. Bu olay Timur için Ankara Savaşı'nın en önemli gerekçesi olacaktır. Timur ülkesine dönünce, Kara Yusuf eski topraklarını yeniden ele geçirdi. Sınırları içerisinde, Kuzey'de Gürcistan sınırından Azerbaycan, Doğu Anadolu ve Irak da yer alıyordu. Başkentleri Tebriz'di.

Bu devlete Akkoyunlu hükümdarı Uzun Hasan son verecektir (1468).