Mezopotamya Uygarlıkları

Mezopotamya Uygarlıklarının Genel Özellikleri

1. Dicle ile Fırat nehirleri arasında kalan bölgeye Mezopotamya adı verilir. Bu bölge aşağı ve yukarı Mezopotamya olmak üzere ikiye ayrılmıştır. Aşağı Mezopotamya, Bağdat'tan Basra Körfezi'ne kadar uzanan bölgedir ve Kaide ülkesi olarak adlandırılmıştır. Yukarı Mezopotamya ise Toroslardan, Bağdat'a kadar uzanan bölgedir ve Asur ülkesi olarak adlandırılmıştır.
2. Mezopotamya çok verimli topraklara sahip olduğundan sık sık saldırılara uğramış ve dışardan bölgeye birçok topluluk gelerek burada çeşitli uygarlıklar yaratmışlardır.
3. Mezopotamya'ya gelerek yerleşenler, Asya kökenli ve Arabistan kökenliler olmak üzere iki grupta toplanmışlardır.
4. Mezopotamya'nın ana uygarlığı Sümerlerdir.
5. Bölgede taş az olduğu için mimari yapı pek gelişmemiştir. Kerpiç ve tuğladan oluşan yapılaşma görülmüştür.
6. Çok tanrılı dinsel anlayışların egemen olduğu Mezopotamya toplulukları ölümden sonra yaşam inancı taşımamışlardır.
7. Dünyadaki birçok gelişmenin ilk adımı bu uygarlık çatısı tarafından atılmıştır. Bu uygarlık Ön Asya'nın tamamına yayılmış, Mısır ve Hindistan'ı da etkilemiştir.

Sümer Uygarlığı (M.Ö. 4000 - M.Ö. 2350)

1. Sümerler Mezopotamya'ya M.Ö. 4000'de gelerek Kalde'nin güneyine yerleşmişlerdir. Bölgede kanallar açarak bataklıkları kurutmuşlar ve tarım yapılabilecek geniş alanlar yaratmışlardır.
2. Bazı tarihçiler Sümerlerin Orta Asya kökenli Türk topluluklar oldukları tezini ileri sürmüşlerdir.

Bu tezi ileri sürmelerindeki temel etkenler;

a) Sümer dilinin Türk dilbilgisi kurallarına uygun olması,
b) Sümer vazoları, araç ve gereçleri ile M.Ö. 5000'de Orta Asya'daki Türklerin yaptıkları ve gereçlerin büyük bir benzerlik göstermesidir.
c) Sümerlerin İran ve Basra körfezi yoluyla bölgeye gelmeleri
d) Dinsel inanışlarında Gök tanrısının (ANU) önemli bir yer tutmasıdır.

3. Sümer tarihi M.Ö. 4000'de kent devletlerinin kurulmasıyla başlamıştır. En önemli kent devletleri Kaş, Ur, Lagaş, Umma, Kiş, Eridu, Uruk ve Nippur'dur.

• Kent devletlerine Mezapotamya'da "site", Ege uygarlıklarında "polis", Mısır uygarlığında "nom" adı verilmiştir.
• Tarihi bilinen Sümer sitelerinin en eskisi Ur'dur. Tarihi en iyi bilinen Site ise Lagaş'tır.

4. Sitelerin yönetimini aynı zamanda rahiplik görevini de yürüten Patesi (ensi) adı verilen prensler üstlenmiştir. Patesi birkaç Site'yi ele geçirirse Lugal, Sinear (Sümer ülkesi) bölgesini ele geçirirse Lugal Kalma ünvanını alırdı.
5. Ur ve Uruk sitelerinin başında bulunan Lugalzagizi, sınırlarını Basra Körfezi'nden Anadolu'ya ve Akdeniz'e kadar uzatınca "Memleketler Kralı" ünvanını almıştır.
6. Sümer Patesi'leri devlet başkanı, baş rahip, başkomutan ve baş hukukçu olarak bütün yetkileri kendilerinde toplamışlardır.

• Sümer siteleri tarihin gördüğü ilk siyasal örgütlenmelerdir. Aynı zamanda bu siteler ilk dinsel devletler olma özelliğini de göstermişlerdir.

7. Ekonomileri tarıma dayalıdır.
8. Tarihte yazıyı kullanan ve böylece tarihi devirleri başlatan ilk uygarlık Sümerlerdir. İlk yazılı tablete Uruk kentinin IV A tabakasında rastlanmıştır. Karbon 14 metoduna göre tarihi M.Ö. 3200'dür.

• Tapınaklara getirilen ürünleri kaydetmek amacıyla ilk defa rahipler tarafından kullanılan Sümer yazısı, kil tabletler üzerine üçgen uçlu çubuklarla yazılmıştır. Çivi yazısı adı verilen bu yazıyı Mezopoamya'nın diğer uygarlıkları da kullanmıştır.

• Tarihin gördüğü ilk hukuk devleti Sümerlerdir. Bunun nedeni ilk yazılı yasaları düzenlemeleridir. Dünyanın ilk yazılı yasaları Urukagina yasalarıdır. Özel mülkiyet anlayışını getirmiştir. Ayrıca Uranummu kanunları da vardır. Kanunların kapsamı dar, yaptırımı yumuşaktır. Tazminat yöntemi vardır.

12. Bilimsel alanlarda önemli gelişmeler sağlamışlardır. Astronomi biliminin temellerini atarak burçlar sistemini bulmuşlar, ayı 30, yılı 360 gün olarak belirlemişler, gece ve gündüzü 12'şer saatlik iki kısma ayrılmışlar ve bir yılı da 12 aya bölmüşlerdir. $y yılını temel alan takvimi ilk kez Sümerler kullanmıştır. Ayrıca aritmetik ve geometri bilimleri de sümerlilerle başlamıştır. Dört temel işlemi kullanan Sümerler düzenli bölme ve çarpma cetvelleri hazırlayarak, yüzey ve hacim ölçmeyi gerçekleştirmişlerdir. İkinci, üçüncü derecede denklemleri çözmüşler ve dairenin 360 dereceye bölünmesini bulmuşlardır.
13. Sanatsal anlayışları Naturalist'tir. Sütun, kubbe ve kemer tarzını ilk defa Sümerler bulmuştur. Oymacılık, kakmacılık, kuyumculuk ve heykel yapımıyla uğraşmışlardır.

• Zigurat adı verilen kesik koni şeklinde yükselen tapınak mimarisini geliştirmişlerdir.

14. Dinleri çok tanrılıdır. Dinsel inanışları dünyayla ilgilidir. Ölümden sonra yaşam inancı görülmemiştir. En önemli tanrıları Anu (Gök), Enlil (Yer), Enki (Okyanuslar) adını verdikleri tanrılarıdır. Ziggurat adını verdikleri yedi katlı tapınakları inşa etmişlerdir.

• Sümerler Zigguratları aynı anda okul, tahıl ambarı ve gözlemevi olarak da kullanmışlardır. Tapınağın yedinci katında oluşturdukları gözlemevi aracılığıyla Astronomide ilerlemişlerdir. Okul örgütlenmesini gerçekleştiren ilk topluluktur.

15. Sümerde her erkek asker sayılmıştır. Orduları, yayalar ve savaş arabaları süvarilerden oluşmuştur.

16. İlk edebi ürünlere Sümerlerde rastlanır. Örnek: Gılgamış, Tufan destanları.
17. Sümer uygarlığına İran'dan gelen Elamlar son vermiştir.

Akadlar (M.Ö. 2350-M.Ö. 2150)

1. Sami kökenli toplulukların Orta Mezopotamya'da kurdukları siyasi yapıdır. Arap yarımadasından gelmişlerdir. Başkent olarak Agade kentini kullanmışlardır.
2. Kral Sargon döneminde siyasal birliği sağlamışlar, Doğu'da Elam, Batı'da Suriye ve Lübnan, Kuzey'de ise Toroslara kadar sınırlarını genişleterek dünya tarihinin önemli imparatorluk yapılarından birini oluşturmuşlardır.
3. Tarihte bilinen ilk düzenli orduyu kurmuşlardır.
4. Başlıca geçim kaynakları tarım ve hayvancılıktır.
5. Dünya tarihinde Tanrı-Kral anlayışını ilk uygulayan topluluk olmuşlardır.

• Akadlarda genel olarak Sümer dininin etkisi görülmüştür. Ancak imparator Naramsin, kendisini tanrı ilan ederek Tanrı-Kral anlayışını başlatmıştır. Bu anlayış Akad'dan daha çok Mısır Uygarlığı'nda etkisini gösterecektir.

6. Hukuksal anlayışları Kısasa-kısas mantığına dayalıdır.
7. En önemli sanat eserleri Naram-Sin Kabartması'dır.
8. Uruk Sitesi tarafından yıkılmışlardır.

• Böylece iki yüzyıllık Sami egemenliğinden sonra egemenlik Sümerlere geçmiştir.

Asurlar (M.Ö. 2000-M.Ö. 609)

1. Asya kökenli kavimlerle Samilerin karışımından oluşan melez bir topluluktur.
2. Başkentleri Ninova'dır.
3. Toprakları tarıma elverişli olmadığı için hayvancılık ve kara ticareti ile uğraşmış ve kara ticaret kolonileri kurmuşlardır.

• Dünya'da kara ticaret koloniciliğini başlatan ilk topluluk Asurlulardır. Anadolu'da Kültepe, Alişar ve Boğazköy kolonilerini kurmuşlardır.

4. Tüccarları aracılığıyla yazıyı Anadolu'ya taşımışlar ve Anadolu'da tarihi devirlerin başlamasını sağlamışlardır.

• Anadolu'daki ilk yazılı kaynaklar Asur tüccarlarının bıraktıkları Kültepe Tabletleri'dir.

5. Tarihte bilinen ilk kütüphane olan Ninova Kütüphanesini kurmuşlardır.

6. Asur kanunları ve devlet örgütü şiddete dayalıdır.

• Asur devlet yapısının ve kanunlarının şiddete dayalı olmasındaki temel etken yönetici sınıfın Sami kökenli kavimlerden olması ve Asur yöneticilerinin siyasal iktidarlarını koruma düşüncesidir. Mezopotamya'nın en sert yasalarını yapan Asurlular gerçekleştirdikleri vahşetle övünerek bunu tabletlere aktarmış ve gelecek kuşaklara miras olarak bırakmışlardır.

7. Ön Asya'da atlı birlik kullanan ilk topluluk Asurlardır.

• Asurluların Ön Asya'da atlı birlik kullanmalarındaki temel etken kolonilerdeki tüccarlarını ve metalarını daha iyi koruma anlayışıdır.

8. Dinsel anlayışları Sümer etkisinde kalmıştır.
9. Asur Krallığı zamanla önemini kaybetmiş ve Anadolu'nun doğusundaki Mittanni Krallığı'nın egemenliğine girmiştir. Ancak M.Ö. 1300'lü yıllarda Asurlular yeniden bağımsızlıklarını kazanacaklardır.
10. M.Ö. 640'ta Asur kralı Asurbanipal Elam'ı işgal ederek tarihin ilk sistemli jenosit (soy kırımı) hareketini gerçekleştirecek ve Elamlıları tarih sahnesinden silecektir.
11. Babillerin yardımını alan Medler Asur uygarlığına son vereceklerdir.

Babiller (M.Ö. 2100 - M.Ö. 539)

1. Samilerin bir kolu olan Amurrular tarafından yaratılan uygarlıktır.
2. I. Babil hanedanının altıncı kralı Hammurabi Mezopotamya'yı birleştirirek Babil İmparatorluğu'nu kurmuştur.
3. Başkentleri Babil'dir.
4. Hammurabi devletin siyasal gücünü dinden alması geleneğini sona erdirerek, devletin siyasal gücünü orduya dayamış ve dünyanın gördüğü ilk mutlak krallık yapısını oluşturmuştur.

• Dünyanın ilk laik devlet yapısı Babil uygarlığında görülür.

5. Hammurabi Mezopotamya'nın bütün yasalarını inceleyerek, Mezopotamya'nın en gelişmiş yasaları olan Hammurabi yasalarını düzenlemiştir. Bu yasalar ticaret, mülkiyet ve ceza hukukuna yönelik yasalardır. Yaptırımı serttir. Kısasa kısas vardır. Dünyada borçlar hukukuna yönelik ilk düzenlemeleri sağlayan topluluk Babillerdir.
6. Babiller kişi hukuku ile toplum hukukunu birbirinden ayırarak toplumu belli sınıflara ayırmışlardır.

• Kral ve yardımcıları
• Rahipler
• Toprak sahipleri
• Tüccarlar
• Halk ve köleler

7. Başlıca geçim kaynakları tarım ve ticarettir.
8. Dinleri, Sümer dininin etkisinde kalmıştır. Sümerler gibi yaptıkları tapınaklara Ziggurat adını vermişlerdir.
9. Tıp ve gökbilimde uzmanlaşmışlar ayrıca kendilerine özgü bir ağırlık ve ölçü birimi geliştirmişlerdir.
10. Güneş saatini ve Ay ile Güneş tutulmasının devirli olduğunu bulmuşlardır.
11. Mimari açıdan Mezopotamya'nın en gelişmiş uygarlığı Babil uygarlığıdır. Bunun en güzel kanıtı Babilin asma bahçeleridir. Dünyanın yedi harikasından biri olarak kabul edilir.
12. Babiller M.Ö. 1800'de Hitit işgaline uğramışlar ve bunun sonucu olarak siyasal birliklerini kaybetmişlerdir. Hititlerin çekilmesinden sonra Zagros Dağları'ndan gelen Kassitler Mezopotamya'ya egemen olmuşlardır. M.Ö. 1175 yılında Asurlar Kesitlerin egemenliğine son vermişlerdir.
13. M.Ö. 612 tarihine kadar Asurluların egemenliğinde yaşayan Babiller bu tarihte Medlerle birleşerek Asurları yıkmışlar ve II. Babil Krallığını kurmuşlardır. Devletin kurucusu Nabupalassar'dır.
14. II. Babil Devleti'nin en önemli hükümdarı Nabukadnezar, Kudüs'ü almış ve Babil'e parlak bir dönem yaşatmıştır. Nabukednezar Mısır'la yaptığı savaşta, Mısırlılarla ortak hareket eden Yahudileri yaşadıkları topraklardan sürmüştür.

• Tarihte, Yahudileri yaşadıkları topraklardan süren iki uygarlık vardır. Babil ve Romalılar.

15. Babiller, Persler tarafından yıkılmıştır.

Elamlar (M.Ö. 3000 - M.Ö. 640)

1. Orta Asya kökenli topluluklardır.
2. Elam, Sümer ülkesinin doğusunda Dicle Irmağı'na dökülen Kerha ve Karun ırmaklarının suladığı bölgedir.

• Elam uygarlığı Mezopotamya kültür çatısı içinde incelenmesine rağmen coğrafi alan olarak Mezopotamya bölgesinde yer almamıştır.

3. İlk dönemlerde kent devletleri şeklinde örgütlenmişlerdir. Ancak M.Ö. 3000 yıllarında Sus sitesi prensi diğer siteleri de yönetimi altına alarak krallık örgütlenmesini gerçekleştirmiştir.
4. Sümer egemenliğine son vermişlerdir.
5. Dinsel anlayışları çok tanrılıdır.
6. Madencilik, çömlek yapımı ve seramik sanatında gelişmişlerdir.
7. Asurlular tarafından siyasal kimlikleri sona erdirilmiştir.