İlk Müslüman Türk Devletleri
İlk Müslüman Türk Devletleri'nden Karahanlılar ve Gazneliler ayrı başlıklar altında verilmiştir.
a) Buharalı bir Türk olan Tolunoğlu Ahmet, Abbasilerin hizmetinde yükselerek Mısır valisi olmuştur. Abbasi Devleti'nin zayıflaması üzerine kurduğu orduya güvenerek bağımsızlığını ilan etti ve Mısır'daki ilk Türk Devleti'ni kurdu. Tolunoğulları ilk Müslüman Türk Devleti'dir.
b) Tolunoğulları Devleti'nde yönetici kadro Türklerden, halk ise Araplardan oluşmuştur.
• Mısırda kurulan Türk devletlerinin kısa sürede yıkılmalarındaki temel etken yönetici kadroların Türklerden halkın ise Araplardan oluşmasıdır.
c) Maliye düzene sokulmuş ve elde edilen gelirler Mısır'ı ekonomik açıdan güçlendirmiştir. Kahire yakınlarında el-Katai şehrini kurarak başkent yaptılar. Burada ünlü Tolunoğlu Camii'ni yaptırdılar.
d) Filistin, Suriye ve Irak'ın kuzeyini topraklarına kattılar. Eyaletlerde tarımın gelişmesini sağladılar, ticaret ve sanayi özendirildi.
e) Tolunoğulları Mısır'ı bayındır hale getirdi. Nil Nehri'nin akışını düzenleyici tedbirler alındı. Tolunoğullarından zamanımıza kadar gelen Ahmed'in Cami'nin bitişiğinde bir hamam ve eczane vardı. Buradan Müslüman olan ve Müslüman olmayanlara ücretsiz ilaç veriliyordu.
• Kurdukları Hastanelerde hastaları ücretsiz tedavi ederek sosyal devlet anlayışını geliştirmişlerdir.
f) Ahmed bin Tolun'dan sonraki hükümdarlar yalnızca Türklerden oluşan bir askeri kasta dayandıkları için başarısız oldular ve 905'te Mısır yeniden Abbasilerin egemenliği altına girdi.
• Mısırda kurulan Türk devletlerinin ekonomik açıdan güçlü olmasını sağlayan etkenler; Baharat Yolu'ndan elde edilen gelirler ile Nil'in suladığı bereketli toprakların gelirleridir.
a) Mısır'da kurulan ikinci Türk devletidir. Devletin kurucusu, Türkistan'ın Fergane kentinden Abbasi hizmetine katılan Mehmet Bey’dir. Mehmet Bey'in babası Toğaç da Şam valiliği yapmıştı. Mısır valisi iken Türk askerine dayanarak bağımsızlığını ilan etti (935). Daha sonra Suriye, Mekke ve Medine'yi de topraklarına kattı. Mısır'daki Akşidoğulları yönetimine, Şii Fatımi Devleti son verecektir (969).
• Mısırın Abbasilerin elinden tamamen çıkmasını sağlayan güç Akşidlerdir.
• Türkler egemen oldukları, görev yaptıkları bölgelerde yaşayan toplulukları üstün örgütçü anlayışları, adaletli yönetimleri sonucu birleştiriyor ve bağımsız devletler kuruyorlardı. İşte Mısır'da Türk bulunmadığı halde, Arap halka adaletli yönetimlerini gösteren Tolunoğulları ve Akşidoğulları, Anayurttan binlerce kilometre uzakta bağımsız devletler kurmuşlardır.
• Tarihte ilk defa Mekke ve Medine gibi Müslümanlar için kutsal olan yerler, Akşidoğulları döneminde Türklerin kontrolüne geçmiştir. Abbasi Halifelerinin yönetiminden, adı geçen yerlerin ayrılmaları önemli bir olaydır.
1. Tunus'ta Hz. Ali soyundan olduklarını ileri sürenlerin kurduğu Şii Arap devletidir.
2. Suriye, Filistin ve Mısır topraklarını ele geçirerek güçlenmişlerdir. (Akşitleri yıkarak Mısır'ı ele geçirmişlerdir).
3. Aşırı Şii inanışlarını (Batinilik) siyasi bir akım haline getirmişlerdir.
4. Mısır'da Dar-ül Hikmet (Yüksek İslam okulu) nu kurmuşlardır.
5. Kurdukları medreselerin en önemlisi olan El-Ezher Medresesi çağının en ileri eğitim kurumudur.
6. Eyyubiler tarafından siyasal varlıklarına son verilmiştir.
1. Kurucusu Selahattin Eyyubi'dir.
2. Mısır'da kurulan üçüncü Türk-İslam devletidir.
3. Filistin-Suriye-Güneydoğu Anadolu ve Irak'a egemen olmuş Baharat Yolu'nu denetlemişlerdir.
4. Kudüs Haçlı Krallığı'nı Hittin Savaşı'nda (1187) yıkarak Kudüs'ü almışlar ve Üçüncü Haçlı Seferi'nin başlamasına neden olmuşlardır.
5. Memlüklü emiri Aybeg 1250'de ayaklanarak Eyyubiler'in son hükümdarı Turan'ı öldürünce Eyyubi devleti yıkılmıştır.
• Eyyubi Devleti'nin en büyük özelliği Haçlılarla mücadele etmeleridir.
1. Mısır'da kurulan dördüncü ve son Türk devletidir. Aybeg kurmuştur.
2. Aybeg döneminde VII. Haçlı ordusunu Mensure Savaşı'nda yenilgiye uğratmışlardır (1250).
3. Abbasi'leri yıkan Moğol ordularını Sultan Kutuz döneminde Ayn Calut Savaşı'nda (1260) yenilgiye uğratarak Moğol istilasının batıya yayılmasını engellemişlerdir.
4. Sultan Baybars Moğollara karşı yürüttüğü mücadele de Elbistan'da İlhanlıları yenmiş ve Kayseri'ye kadar gelmiştir.
5. Sultan Baybars Haçlılara karşı yürüttüğü mücadelede başarı sağladı. Sultan Kalavun döneminde bu mücadeleyi kesin olarak Müslümanlar kazanmışlardır.
6. Abbasiler'in yıkılmasıyla sona eren Halifelik kurumunu yaşatmışlardır.
• Hükümdarları halifelik unvanını kullanan dört devlet vardır. Bunlar sırasıyla; Emeviler, Abbasiler, Endülüs Emevileri ve Osmanlı Devleti'dir.
7. Memlük Devleti 1517 Ridaniye Savaşı'nda Osmanlılara yenilmiş ve halifelik kurumu Osmanlıya geçmiştir.
1. Aral Gölü'nün güneyinde Amuderya'nın bu göle döküldüğü yerin etrafındaki ülkedir.
2. Büyük Selçuklu hükümdarı Melikşah'ın Harzem'e vali olarak atadığı Anuştigin tarafından kurulmuş, Büyük Selçukluların 1141 Katvan Savaşı'nı kaybetmesi üzerine Atsız'ın oğlu İl Arslan tarafından bağımsızlıklarını ilan etmişlerdir (1157).
3. İl Arslan'ın oğlu Alaaddin Tekiş'in döneminde bu devlet Maveraünnehir'le Doğu Türkistan'ın batı bölgelerine, Türkmenistan'a, İran'a ve Afganistan'ın kuzey bölgelerine kadar genişlemiştir.
4. Başa geçen Muhammed Harizmşah (1200-1220) Cengiz Han'la çatışınca, devlet, etkinliğini kaybetmiştir.
5. Muhammed'in oğlu Celaleddin Harzimşah (1220-1231) Tebriz başkent olmak üzere devleti Azerbaycan'da tekrar kurmuştur. Ancak bu sefer de Moğollar Harzemşah Devletini etkisiz hale getirmişlerdir.
6. Moğolların baskısıyla Anadolu'ya göç etmişler. Anadolu Selçuklu Sultanı I. Alaaddin Keykubat'ın izniyle Doğu Anadolu bölgesine yerleşmişlerdir. Bir süre sonra Anadolu Selçuklu'nun kültür merkezi olan Ahlata saldırarak Yassıçemen Savaşı'nm çıkmasına neden olmuşlardır.
• Harzemşahlar, 1230'da Yassıçemen Savaşı'nda Anadolu Selçuklu Develti'ne yenilerek zayıflamışlar 1231'de Karahitaylar tarafından ortadan kaldırılmışlardır.
Tolunoğulları (868 - 905)
a) Buharalı bir Türk olan Tolunoğlu Ahmet, Abbasilerin hizmetinde yükselerek Mısır valisi olmuştur. Abbasi Devleti'nin zayıflaması üzerine kurduğu orduya güvenerek bağımsızlığını ilan etti ve Mısır'daki ilk Türk Devleti'ni kurdu. Tolunoğulları ilk Müslüman Türk Devleti'dir.
b) Tolunoğulları Devleti'nde yönetici kadro Türklerden, halk ise Araplardan oluşmuştur.
• Mısırda kurulan Türk devletlerinin kısa sürede yıkılmalarındaki temel etken yönetici kadroların Türklerden halkın ise Araplardan oluşmasıdır.
c) Maliye düzene sokulmuş ve elde edilen gelirler Mısır'ı ekonomik açıdan güçlendirmiştir. Kahire yakınlarında el-Katai şehrini kurarak başkent yaptılar. Burada ünlü Tolunoğlu Camii'ni yaptırdılar.
d) Filistin, Suriye ve Irak'ın kuzeyini topraklarına kattılar. Eyaletlerde tarımın gelişmesini sağladılar, ticaret ve sanayi özendirildi.
e) Tolunoğulları Mısır'ı bayındır hale getirdi. Nil Nehri'nin akışını düzenleyici tedbirler alındı. Tolunoğullarından zamanımıza kadar gelen Ahmed'in Cami'nin bitişiğinde bir hamam ve eczane vardı. Buradan Müslüman olan ve Müslüman olmayanlara ücretsiz ilaç veriliyordu.
• Kurdukları Hastanelerde hastaları ücretsiz tedavi ederek sosyal devlet anlayışını geliştirmişlerdir.
f) Ahmed bin Tolun'dan sonraki hükümdarlar yalnızca Türklerden oluşan bir askeri kasta dayandıkları için başarısız oldular ve 905'te Mısır yeniden Abbasilerin egemenliği altına girdi.
• Mısırda kurulan Türk devletlerinin ekonomik açıdan güçlü olmasını sağlayan etkenler; Baharat Yolu'ndan elde edilen gelirler ile Nil'in suladığı bereketli toprakların gelirleridir.
Akşidler (935 - 969)
a) Mısır'da kurulan ikinci Türk devletidir. Devletin kurucusu, Türkistan'ın Fergane kentinden Abbasi hizmetine katılan Mehmet Bey’dir. Mehmet Bey'in babası Toğaç da Şam valiliği yapmıştı. Mısır valisi iken Türk askerine dayanarak bağımsızlığını ilan etti (935). Daha sonra Suriye, Mekke ve Medine'yi de topraklarına kattı. Mısır'daki Akşidoğulları yönetimine, Şii Fatımi Devleti son verecektir (969).
• Mısırın Abbasilerin elinden tamamen çıkmasını sağlayan güç Akşidlerdir.
• Türkler egemen oldukları, görev yaptıkları bölgelerde yaşayan toplulukları üstün örgütçü anlayışları, adaletli yönetimleri sonucu birleştiriyor ve bağımsız devletler kuruyorlardı. İşte Mısır'da Türk bulunmadığı halde, Arap halka adaletli yönetimlerini gösteren Tolunoğulları ve Akşidoğulları, Anayurttan binlerce kilometre uzakta bağımsız devletler kurmuşlardır.
• Tarihte ilk defa Mekke ve Medine gibi Müslümanlar için kutsal olan yerler, Akşidoğulları döneminde Türklerin kontrolüne geçmiştir. Abbasi Halifelerinin yönetiminden, adı geçen yerlerin ayrılmaları önemli bir olaydır.
Fatımiler (910-1171)
1. Tunus'ta Hz. Ali soyundan olduklarını ileri sürenlerin kurduğu Şii Arap devletidir.
2. Suriye, Filistin ve Mısır topraklarını ele geçirerek güçlenmişlerdir. (Akşitleri yıkarak Mısır'ı ele geçirmişlerdir).
3. Aşırı Şii inanışlarını (Batinilik) siyasi bir akım haline getirmişlerdir.
4. Mısır'da Dar-ül Hikmet (Yüksek İslam okulu) nu kurmuşlardır.
5. Kurdukları medreselerin en önemlisi olan El-Ezher Medresesi çağının en ileri eğitim kurumudur.
6. Eyyubiler tarafından siyasal varlıklarına son verilmiştir.
Eyyubiler (1174-1250)
1. Kurucusu Selahattin Eyyubi'dir.
2. Mısır'da kurulan üçüncü Türk-İslam devletidir.
3. Filistin-Suriye-Güneydoğu Anadolu ve Irak'a egemen olmuş Baharat Yolu'nu denetlemişlerdir.
4. Kudüs Haçlı Krallığı'nı Hittin Savaşı'nda (1187) yıkarak Kudüs'ü almışlar ve Üçüncü Haçlı Seferi'nin başlamasına neden olmuşlardır.
5. Memlüklü emiri Aybeg 1250'de ayaklanarak Eyyubiler'in son hükümdarı Turan'ı öldürünce Eyyubi devleti yıkılmıştır.
• Eyyubi Devleti'nin en büyük özelliği Haçlılarla mücadele etmeleridir.
Memlükler (1250-1517)
1. Mısır'da kurulan dördüncü ve son Türk devletidir. Aybeg kurmuştur.
2. Aybeg döneminde VII. Haçlı ordusunu Mensure Savaşı'nda yenilgiye uğratmışlardır (1250).
3. Abbasi'leri yıkan Moğol ordularını Sultan Kutuz döneminde Ayn Calut Savaşı'nda (1260) yenilgiye uğratarak Moğol istilasının batıya yayılmasını engellemişlerdir.
4. Sultan Baybars Moğollara karşı yürüttüğü mücadele de Elbistan'da İlhanlıları yenmiş ve Kayseri'ye kadar gelmiştir.
5. Sultan Baybars Haçlılara karşı yürüttüğü mücadelede başarı sağladı. Sultan Kalavun döneminde bu mücadeleyi kesin olarak Müslümanlar kazanmışlardır.
6. Abbasiler'in yıkılmasıyla sona eren Halifelik kurumunu yaşatmışlardır.
• Hükümdarları halifelik unvanını kullanan dört devlet vardır. Bunlar sırasıyla; Emeviler, Abbasiler, Endülüs Emevileri ve Osmanlı Devleti'dir.
7. Memlük Devleti 1517 Ridaniye Savaşı'nda Osmanlılara yenilmiş ve halifelik kurumu Osmanlıya geçmiştir.
Harzemşahlar (1157-1231)
1. Aral Gölü'nün güneyinde Amuderya'nın bu göle döküldüğü yerin etrafındaki ülkedir.
2. Büyük Selçuklu hükümdarı Melikşah'ın Harzem'e vali olarak atadığı Anuştigin tarafından kurulmuş, Büyük Selçukluların 1141 Katvan Savaşı'nı kaybetmesi üzerine Atsız'ın oğlu İl Arslan tarafından bağımsızlıklarını ilan etmişlerdir (1157).
3. İl Arslan'ın oğlu Alaaddin Tekiş'in döneminde bu devlet Maveraünnehir'le Doğu Türkistan'ın batı bölgelerine, Türkmenistan'a, İran'a ve Afganistan'ın kuzey bölgelerine kadar genişlemiştir.
4. Başa geçen Muhammed Harizmşah (1200-1220) Cengiz Han'la çatışınca, devlet, etkinliğini kaybetmiştir.
5. Muhammed'in oğlu Celaleddin Harzimşah (1220-1231) Tebriz başkent olmak üzere devleti Azerbaycan'da tekrar kurmuştur. Ancak bu sefer de Moğollar Harzemşah Devletini etkisiz hale getirmişlerdir.
6. Moğolların baskısıyla Anadolu'ya göç etmişler. Anadolu Selçuklu Sultanı I. Alaaddin Keykubat'ın izniyle Doğu Anadolu bölgesine yerleşmişlerdir. Bir süre sonra Anadolu Selçuklu'nun kültür merkezi olan Ahlata saldırarak Yassıçemen Savaşı'nm çıkmasına neden olmuşlardır.
• Harzemşahlar, 1230'da Yassıçemen Savaşı'nda Anadolu Selçuklu Develti'ne yenilerek zayıflamışlar 1231'de Karahitaylar tarafından ortadan kaldırılmışlardır.
Yorumlar
Yorum Gönder