Akarsuların Oluşturduğu Şekiller
Yeryüzünün şekillenmesinin büyük bir bölümü akarsular tarafından gerçekleştirilir. Akarsular bu işlevlerini aşındırma ve biriktirme yollarıyla gerçekleştirir.
Akarsuların en önemli işlevi aşındırmadır. Akarsu geçtiği sahalardaki malzemeleri gerek fiziksel, gerekse kimyasal yoldan aşındırır.
Akarsuyun aşındırma işlevinin bağlı olduğu çeşitli etkenler; akarsuyun taşıdığı su miktarı, yatağın eğimi, akarsuyun hızı, taşınan yük miktarı, arazideki taş ve tabakaların yapısal özelliği gibi etkenlerdir. Akarsuların geçtikleri sahalarda kazarak, kopararak yaptıkları aşındırmaya fiziksel (mekanik) aşındırma denir. En yaygın aşındırma şekli bu tür aşındırmadır.
Akarsuyun, çözünebilir türdeki taşların bulundukları yerlerden geçerken bu tür taşları eritmesiyle oluşturdukları aşındırmaya ise kimyasal aşındırma denir. Akarsularda aşındırma işlevi ağızdan kaynağa doğru olur. Bu duruma geriye aşındırma denir. Bu işlev sırasında akarsu, yatağını derine ve yana doğru aşındırır. Akarsular eğimli yamaçlardan akarken daha çok derine aşındırma yaparken, eğimin az olduğu yerlerde yana aşındırma yapar.
Akarsuyun aşındırma işlevleri sırasında en son ulaştığı seviye deniz seviyesidir. Bu seviye taban seviyesi olarak da adlandırılır.
Her akarsu yatağının boyuna profili farklıdır. Bu profil aşındırmalara bağlı olarak değişir. Akarsu aşındırmasının en son ulaştığı taban seviyesinde, yatağın profili sabit bir hâle gelir. Bu profile denge profili denir.
Denge profiline ulaşmış akarsularda; yatak eğimi, akış hızı ve hidroelektrik potansiyel azalmıştır. Bu nedenle bu akarsular taşımacılığa elverişlidir. Bu tür akarsular daha çok Avrupa kıt'ası gibi eski kara kütlelerinde görülür.
Akarsuların en önemli işlevi aşındırmadır. Akarsu geçtiği sahalardaki malzemeleri gerek fiziksel, gerekse kimyasal yoldan aşındırır.
Akarsuyun aşındırma işlevinin bağlı olduğu çeşitli etkenler; akarsuyun taşıdığı su miktarı, yatağın eğimi, akarsuyun hızı, taşınan yük miktarı, arazideki taş ve tabakaların yapısal özelliği gibi etkenlerdir. Akarsuların geçtikleri sahalarda kazarak, kopararak yaptıkları aşındırmaya fiziksel (mekanik) aşındırma denir. En yaygın aşındırma şekli bu tür aşındırmadır.
Akarsuyun, çözünebilir türdeki taşların bulundukları yerlerden geçerken bu tür taşları eritmesiyle oluşturdukları aşındırmaya ise kimyasal aşındırma denir. Akarsularda aşındırma işlevi ağızdan kaynağa doğru olur. Bu duruma geriye aşındırma denir. Bu işlev sırasında akarsu, yatağını derine ve yana doğru aşındırır. Akarsular eğimli yamaçlardan akarken daha çok derine aşındırma yaparken, eğimin az olduğu yerlerde yana aşındırma yapar.
Akarsuyun aşındırma işlevleri sırasında en son ulaştığı seviye deniz seviyesidir. Bu seviye taban seviyesi olarak da adlandırılır.
Her akarsu yatağının boyuna profili farklıdır. Bu profil aşındırmalara bağlı olarak değişir. Akarsu aşındırmasının en son ulaştığı taban seviyesinde, yatağın profili sabit bir hâle gelir. Bu profile denge profili denir.
 |
| Denge Profili |
Denge profiline ulaşmış akarsularda; yatak eğimi, akış hızı ve hidroelektrik potansiyel azalmıştır. Bu nedenle bu akarsular taşımacılığa elverişlidir. Bu tür akarsular daha çok Avrupa kıt'ası gibi eski kara kütlelerinde görülür.
Türkiye, jeolojik oluşumunu yakın bir zamanda tamamladığından yükseltisi ve engebeliliği oldukça fazladır. Bu durum Türkiye akarsularının henüz denge profiline ulaşamamasına yol açmıştır.
Yorumlar
Yorum Gönder