Türkiye'deki Volkanik Dağlar

Yerin derinliklerinde bulunan ergimiş durumdaki magmanın yer kabuğundaki çatlak ve kırık hatlarından yeryüzüne çıkması veya yeraltındaki bazı boşluklarda birikmesine volkanizma denir.

Magmanın yer kabuğunun kırık hatları boyunca hareket etmesi ve yeryüzüne çıkmadan yerin derinliklerinde soğuyup katılaşmasına iç volkanizma denir. Yer kabuğu üzerine çıkıp burada soğuyup katılaşmasına dış volkanizma adı verilir. Dış püskürmeler yeryüzünde volkan konilerini meydana getirerek volkanik dağları oluştururlar.

Türkiye'de volkanik faaliyetler Mezozoik'in sonlarında başlamıştır. Bu dönemdeki faaliyetler daha çok deniz altı volkanizması şeklindedir.

Neozoik başlarından itibaren ülkemizde yer üstü volkanizması başlamıştır. Kuaterner'de, merkezi püskürmeler halinde devam etmistir. Bugün etkin olmayan volkanik dağlarımız genellikle Birinci Jeolojik Zamanda meydana gelmiş eski arazilerin kenarlarında yer alır.

Akdeniz volkan kuşağı üzerinde yer alan Türkiye'nin önemli volkanik dağları Doğu ve İç Anadolu bölgelerinde toplanmıştır.

Volkanlar, dünyada ve ülkemizde daha çok fay hatları ve genç kıvrım kuşaklarının yaygın olduğu alanlarda görülür. Volkanizma faaliyetleri insanlar için büyük tehlikeler oluşturmasına rağmen bu alanlar yoğun nüfuslu alanlardır. Bunun nedenleri;

• Volkanik toprakların mineral bakımından zengin ve verimli olması,
• Volkanik alanların yer altı madenleri bakımından zengin olması,
• Volkanik arazilerin turizm açısından önemli yer şekilleri oluşturmalarıdır. Türkiye'nin önemli volkanik dağları Doğu ve İç Anadolu bölgelerinde kuzeydoğu - güneybatı yönünde bir hat üzerinde sıralanmıştır.

İç Anadolu Bölgesi'nde bulunan başlıca volkanik dağlar şunlardır: Erciyes, bölgenin en yüksek dağıdır. Bir ana koni ile çok sayıda yan koniden oluşmuştur. Bu dağdan çıkan volkanik malzemeler Nevşehir, Ürgüp, Göreme çevresinde geniş alanlara yayılmış, selinti suları ve rüzgar etkisiyle zamanla aşınarak peri bacalarını oluşturmuştur.

Bu bölgede bulunan diğer volkanik dağlar; Melendiz, Hasan Dağı, Karacadağ ve Karadağ'dır. Ayrıca, Konya - Karapınar yakınlarındaki Meke Tuzlası ve Acıgöl de volkanizma ile oluşmuştur.

Doğu Anadolu Bölgesi'nde volkanik faaliyetler çok geniş alanları etkilemiştir. Burası lav akıntıları ve volkan konileri bakımından en zengin bölgemizdir. Doğu Anadolu Bölgesi'nde bulunan başlıca volkanik dağlar şunlardır: Ağrı Dağı, Türkiye'nin en yüksek doruğuna sahiptir (5137). Büyük Ağrı ve Küçük Ağrı olmak üzere iki ana volkan konisinden meydana gelir. Her iki dağın çevresinde de birçok yan koni ve krater bulunmaktadır.

Tendürek, Doğubayazıt ile Çaldıran arasında bulunur. Yakın zamanlara kadar etkinliğini sürdürmüştür.

Van Gölü'nün batısında Nemrut ve Süphan volkanları yer alır. Süphan üzerinde bir çok patlama çukuru ve yan koniler bulunur. Son püskürmelerini buzul döneminin sonunda yapmıştır.

Nemrut Dağı'nın üzerinde çökme sonucu oluşmuş büyük bir kaldera ve bu kalderanın içinde de bir göl ile çok sayıda küçük volkan konisi bulunur. Bu dağdan çıkan lavlar Van Gölü'nü oluşturmuştur.

Doğu Anadolu Bölgesi'nde Aladağ ve Bingöl Dağları ile Erzurum-Kars bölümündeki Kargapazarı ve Allahüekber dağları ile, Dumlu Dağı da birer volkanik dağdır.

Güneydoğu Anadolu Bölgesi'nin en önemli volkan konisi Karacadağ'dır. Karacadağ'ın yükseltisi fazla olmamakla birlikte çıkan lavlar geniş bir alana yayılmıştır.

Batı Anadolu'da ise volkanizma faaliyetleri daha çok Kula ve Menemen çevresinde etkili olmuştur.