Yükseltinin Sıcaklığa Etkisi

Yer yüzünden atmosfere doğru yükseldikçe sıcaklık azalır. Çünkü:

• Güneşten gelen ve yerden yansıayn ışınlar atmosferdeki subuharı tarafından tutulur. Subuharı atmosferin alt tabakalarında daha yoğundur. Yükseldikçe subuharının atmosfer içindeki oranı azaldığından sıcaklık da azalır.

• Atmosfer yerden yansıyan yada soğrulan ışınların sıcaklığı ile de ısınır. Bu ışınlara karanlık ışınlar adı verilir. Isı taşıyan bu ışınlar, atmosferin alt tabakalarında tutulur. Bu nedenle Atmosfer daha çok yerden yayılan bu ışınlarla ısınır.

Fuji Dağı

Işıma (yer radyasyonu): Atmosferi geçerek yeryüzüne gelen güneş ışınları yeryüzünün taşlarını, topraklarını, sularını ve canlılarını ısıtır. Bu cisimler gündüzleri güneşten aldıkları ısıyı geceleri atmosfere geri vererek soğur. Yer yüzünün geceleri ısı kaybederek soğumasına ışıma denir. Işıma yoluyla atmosfere verilen ısı atmosferin alt tabakalarında tutulduğundan atmosferin altı üstünden daha sıcak olur.

Yükseldikçe sıcaklık yaklaşık olarak her 100 metrede 0.5° azalır. Bu azalış nemli bölgelerde daha yavaş kurak bölgelerde daha hızlı olur.

Yükseldilçe sıcaklık azalışının etkileri

Yükseldikçe sıcaklık azaldığı için çeşitli varlık ve olayların yükseltiye bağlı olarak dağılışı değişir. Bunların bazıları kısaca şunlardır:

1. Yükseltinin kar yağışına etkileri

Yükseldikçe sıcaklık azaldığından yüksek alanlarda yağışlar çoğunlukla kar şeklinde olur.

2. Kar örtüsüne etkileri

Yüksek alanlarda kar örtüsünün yerde kalma süresi artar. Çünkü yüksek alanlar daha soğuktur. Bütün bir yıl erimeyen kar örtüsüne kalıcı kar (toktağan kar) denir. Enlem arttıkça kalıcı kar sınırının seviyesi alçalır. Kalıcı kar sınırı deniz seviyesinden başlar.

Kalıcı karsının yaklaşık olarak : 60° paralelinde 2000 m.'den başlar. 30° paralelinde 3000m.'den başlar. 0° paralelinde 4000 m.'den başlar. Böylece kalıcı karın başlama sınırı yükseltiye ve enleme bağlı olarak değişir.

3. Sıcaklığın bitki örtüsüne etkisi

Yükseldikçe sıcaklık azaldığından yükseldikçe sıcaklığa bağlı olarak bitki çeşidi değişir. Orta kuşakta dağların alt yamaçlarında yüksek sıcaklık isteyen geniş yapraklı ağaçlar yaygınlaşır. Orta yükseklikteki yamaçlarda geniş ve iğne yapraklı ağaçlardan oluşan karışık yapraklı ağaçlar yetişir. Yüksek yamaçlarda ise düşük sıcaklıkta yetişen iğne yapraklı çamlar yer alır. Daha yüksek yamaçlarda ise dağ çayırlan (alpin bitki örtüsü) görülür.

4. Sıcaklığın tarım ürününe etkisi

Yükseldikçe sıcaklık azaldığından tarım ürününün çeşidi de değişir. Dağların alt yamaçlarında yüksek sıcaklık isteyen ürünler yetişirken yüksek düzlüklerde düşük sıcaklıkta yetişebilen buğday, arpa ve çavdar vb. tahıllar ile bazı yaprak sebzeler yetişir. Yüksek düzlüklerde olgunlaşma sırasında yüksek sıcaklık isteyen domates, biber, patlıcan gibi meyveli sebzeler pek yetiştirilmez.

5. Tarım ürününün olgunlaşma süresine etkisi

Yükseldikçe sıcaklık azaldığından tarım ürününün olgunlaşma süresi uzar. Örneğin ekim ayında ekilen güz buğdayı Akdeniz Bölgesinde haziranda, İç Anadolu'da temmuzda, Doğu Anadolu'nun yüksek düzlüklerinde ise ağustosta olgunlaşarak hasad edilir.

6. Nüfusun dağılışına etkisi

Yükseklerde sıcaklık düştüğü için;

• Tropikal kuşağın yüksek düzlükleri alçak alanlardan daha çok nufuslanmıştır. Örneğin tropikal kuşakta yer alan Orta Amerika ülkelerinde demir yolları deniz kıyısını değil, ortadaki yüksek dağları izler. Çünkü bu dağlar kıyılardan daha serin olduğu için daha çok nufuslanmıştır.

• Orta kuşakta yer alan ülkelerin ovaları dağlarından çok nufuslanmıştır. Çünkü dağlar kışın çok soğuduğundan yerleşmeyi ve ekonomik faaliyetleri zorlaştırır.

7. Ekonomik faaliyetlere etkisi

• Yüksek yamaçlarda donma ve çözülme ile toprak akarak erozyona uğrar bu nedenle işlenecek tarım alanı azalır.

• Yüksek alanlarda kışın kar yağışı ve donan yollar ulaşımı zorlaştırır.

• Düşük sıcaklık tarımı, hayvancılığı, madenciliği, endüstri ve ticareti olumsuz yönde etkilediği için kalkınmayı yavaşlatır.

• Dağlarda düşük kış sıcaklığı kış turizmini özellikle kayak sporunu olumlu yönde etkiler örneğin Bursa'da Uludağ, Kayseri'de Erciyes, Erzurum'da Palandöken dağları kış turizmi ile ekonomik faaliyetleri artırır.

• Yüksek ve dağlık alanda tarımsal faaliyetler azalırken mera hayvancılığı artar. Bu nedenle Doğu Anadolu'da en yaygın ekonomik faaliyet hayvancılıktır.

• Yüksek ve dağlık alanda yatırımlar azaldığından sanayileşmenin hızı düşük olur.