Karstik Aşındırma ve Biriktirme Şekilleri

Karst topoğrafyası, karbondioksitli suların başta kireçtaşı olmak üzere jips, kaya tuzu ve kalker gibi eriyebilen kayaları eritmesi ile oluşmaktadır. Esas itibariyle, karst topoğrafyası, kireçtaşı veya kalkerlerin erimesi ve suda eriyik halde bulunan kalsiyum bikarbonatın suyun buharlaşması ile tekrar CaCO3 çökelmesi sonucunda meydana gelmektedir.

Karstik Alanların Özellikleri

• Çıplak zeminler geniş yer tutar.
• Toprak erimeler sonucunda oluşan çukurlarda toplanmıştır.
• Karstlaşmış kayaların yüzeyi su bakımından fakirdir.
• Tarım olanakları sınırlıdır.
• Yerleşmeler az ve dağınık topraklara bağlı olarak serpilmiştir.

Akdeniz Bölgesinin batısı, Güney Ege, Kuzeydoğu Anadolu başta olmak üzere ülkemizin beşte biri bu özelliğe sahiptir. Ülkemizde karstik şekillerin yaygın olduğu bölgemiz Akdeniz bölgemizdir. Ayrıca Çankırı, Sivas (Zara), Erzincan yöreleri de karstik yörelerdir. Bunun nedeni buradaki arazinin jips, kalker gibi eriyebilen kayalardan meydana gelmesidir. Antalya ovası karstik bir ovadır. Akdeniz bölgesindeki akarsular yaz mevsiminde Ege’deki akarsulara oranla biraz daha fazla akıma sahiptirler. Bunun nedeni Akdeniz’deki akarsuların kaynak suları ile beslenmesidir.

Karstik Aşındırma Şekilleri

1. Lapyalar: Kalkerli yamaçlarda erime ile oluşan 10-30 cm derinlikte küçük oluklar ve kanalcıklardır. Birbirinden keskin sırtlarla ayrılırlar,arazi parçalanmış durumdadır. Tabanlarında terra-rossa topraklar oluşur.

2. Dolin: Genellikle küçük çapta meydana gelmiş kepçe şeklindeki karstik çukurlara dolin adı verilir. Genişlikleri 20-300 m,derinlikleri ise 2-50 m arasında değişir. Zamanla kalker içerisinde bulunan terra-rossalar dolinlerin tabanında bir toprak tabakası meydana getirirler. Ayrıca dolinlerin içinde göller de meydana gelebilir.

3. Uvala: Birkaç dolinin birleşmesi ile oluşan büyük erime çukurlarıdır. Uvalaların kenarları dik,tabanları düzdür.

4. Polye: Çapları 1-2 km’yi geçen geniş kalker kayalar üzerindeki büyük erime çukurlarıdır. İçlerinde geniş tarımsal arazilerin bulunduğu polyeler dahilinde ve kenarlarında kırsal yerleşmeler,kasabalar ve hatta şehirler yeralmaktadır Batı Toroslar’daki Elmalı,Tefenni polyeleri ile Bursa’da Kestel polyesi en güzel örneklerdir.

5. Obruklar: 100-300 m derinliğe ulaşabilen büyük kuyulardır. Yüzeydeki erime ve yeraltı mağaralarının tavanlarının çökmesi ile oluşurlar. Örnek; Akdeniz bölgesinde Silifke yakınlarındaki Cennet ve Cehennem obrukları ile İç Anadolu’nun güneyindeki Kızılören obruğu en önemlileridir.

6. Düdenler: Yeryüzü sularının yeraltına gönderen yada yeraltı sularını yeryüzüne çıkaran doğal karstik kuyulardır. Bunlara su batan ve su çıkan adı da verilmektedir. Antalya yakınlarında düdenden çıkan sular şelale oluşturur. Buna düden şelalesi adı verilir.

7. Mağara: Kalkerli sahalarda suların eritmesi sonucu meydana gelen yeraltı boşluklarına denir. Ülkemizde özellikle Akdeniz bölgesinde turistik değeri fazla olan mağaralar bulunmaktadır. Örneğin; Burdur İnsuyu, Alanya Damlataş ve Antalya Karain mağaralarıdır. Akdeniz bölgesinde karstik arazinin geniş yer tutması bu tip mağaraların yaygın olarak görülmesini sağlamaktadır.

8. Kör Vadi: İçinde su bulunmayan kuru vadilerdir. Ancak yağışlı dönemlerde içinde su bulunabilir.

Karstik Biriktirme Şekilleri

Kireçli sular içindeki CO² gazının çeşitli nedenlerle uçmasıyla,suyun içindeki kireç çökelir. Böylece karstik birikim şekilleri meydana gelir.

a) Travertenler: Karstik alanlardan kaynaklanan suların bünyesinde eriyik halde bulunan kalsiyum bikarbonatlı, yani kireçli suların buharlaşması ile karbondioksit ve kalsiyum açığa çıkmakta ve özellikle suların yayıldığı alanlarda çökelmeler sonucunda travertenler oluşmaktadır. Türkiye’de bunlara birçok yerde rastlanır. Antalya, Bursa, Pamukkale travertenleri en önemlileridir.

b) Sarkıt: Mağara tavanlarından damlayan sulardaki kirecin çökelmesi sonucunda sarkıtlar oluşur.

c) Dikit: Mağara tabanından yükselen çökelti taşlarıdır.

d) Sütun: Sarkıt ve dikitin birleşmesi ile oluşan şekillerdir.