Göktürkler
Ergenekon Destanı'na göre Asena (Kurt) önderliğinde, Ergenekon'dan çıkarak bu devleti kuran Türkler, Çin kaynaklarına göre Hun kökenlidirler. Göktürk devletini On - Ok boyundan Türk adlı boyun kurduğu bilinmektedir (552). Kurucusu Bumin ve İstemi kardeşlerdir. Bunlar devleti federal bir biçimde birlikte yönetmişlerdir. Bumin Kağan'ın üç eylemi çok önemlidir. Bunlardan birincisi Töleslerin hakimiyet altına alınmasıdır. İkincisi Çin ile siyasi ve ekonomik ilişkilerde bulunulmasıdır. Üçüncüsü ise egemenlikleri altında bulundukları Juan Juan (Avar) ların yenilgiye uğratılmasıdır. Bumin Kağan devletini kurduktan sonra Ötüken'i başkent yapmıştır.
• Tarihte ilk defa ulusal adımızı, yani "Türk" adını tasıvan devlet Göktürk Devletidir. Türk adını taşıyan ikinci devlet ise Türkiye Cumhuriyeti'dir. İki devletin kurucuları olan Bumin Kağan ile Atatürk'ün tarihimizde önemli ve seçkin bir yeri bulunmaktadır.
Bumin Kağan Türklerdeki ikili örgütlenme gereğince devletin batı taraflarının yönetimini İstemi Yabgu'ya verdi. Kendisi doğu tarafını aldı. İstemi Yabgu, Akhun Türk Devleti'ni yönetimine alarak (567); tarihi İpek Yolu'nu ele geçirdi. Seyhun - Ceyhun Irmakları çevresinde ticaretle uğraşan Soğdak (Soğd) adında bir kavimden tüccarların, Göktürk hizmetine girmesi, Göktürk - Bizans ilişkisini başlattı.
• Türk - Bizans ilişkileri, bu dönemde başladı. Soğdak tüccarı Maniah Bizans'a gönderildi. Dönüşte Bizans adına Zemarhus Göktürk ülkesine geldi. Bu ilişkiler, ilk defa Batı kültürü ile Doğu kültürlerinin birbirlerini tanımalarını sağladı, iki devlet Sasanilere karşı anlaştılar. İpek Yolu'na dolayısıyla Doğu Batı arasındaki ticarete egemen olma mücadelesi bu üç devleti yani Göktürkleri, Sasanileri ve Bizans'ı her zaman karşı karşıya getirmiştir. Batıdan Bizans, doğudan Göktürkler Sasani Devleti'ni yıprattılar. Bu durum Hz. Ömer'in İran'ı ele geçirmesini kolaylaştıracaktır.
Çin'in içişlerine karışması sonucu. Göktürk Devleti 582 de ikiye ayrıldı. Önce Doğu Göktürkler 630'da, daha sonra ise Batı Göktürkler 659'da Çin egemenliğine girdiler.
İlteriş Kağan (Kutluk) bir ayaklanma sonucu II. Göktürk Devleti'ni kurdu (681). İlteriş Kağan devletin merkezini Karakuma taşıdı. On yıllık kağanlıktan sonra, ölünce yerine kardeşi Kapağan Kağan geçti. Bu dönemde batıda Semerkand, Belh arasındaki Demirkapı'ya kadar sınırlar genişletildi. Çin'e birçok akınlar düzenlendi. Çin'den tohumluk darı, ipekli kumaşlar ve tarım aletleri alındı.
Kapğan Kağan'ın öldürülmesinden sonra, İlteriş Kağanın oğullarından Bilge ve Kültigin kardeşler Vezir Tonyukuk'la birlikte devleti yönettiler (716 - 734). Bilge, Kağan; Kültiğin de başkomutan olarak birlikte görev yaptılar. Bu dönem Kutluklar (II. Göktürk) devletinin en parlak dönemidir.
• Türk geleneğine göre, devlet toprakları hükümdar ailesinin ortak malı olarak kabul edilirdi. Kağan ölünce çocukları bu geleneğe uyarak devlet topraklarını bölüşme uğruna taht kavgasına başlar ve böylece özellikle İslamiyet öncesindeki Türk Devletleri kısa sürede yıkılırdı. Ancak, bazen kardeşlerin devleti parçalamadan birlikte yönettikleri de görülmüştür. Çok açık olarak, devleti birlikte yöneten kardeşler aşağıda sıralanmıştır:
Bumin - İstemi kardeşler (I. Göktürk devleti).
Bilge - Kültigin kardeşler (II. Göktürk devleti).
Tuğrul - Çağrı kardeşler (Selçuklu İmparatorluğu).
• Tarihte bütün Türklerin tek bir bayrak altında, toplandıkları ikinci dönem Göktürkler dönemidir.
Göktürkler 745 yılında Uygur, Basmil ve Karluklar tarafından yıkılmıştır. Göktürkler döneminde devlet ve ulusal bilinç çok ileri bir düzeydedir. Ulusçuluk duygusu en geniş boyutlarıyla bu dönemde yaşanmış ve bütün uygulamalarda etkili olmuştur. Türk tarihini aydınlatan ilk yazılı kaynaklar VIII. yy.'da Göktürk alfabesiyle yazılan Orhun Yazıtları'dır. Bu anıtlar Danimarkalı Wilhelm Thomsen tarafından çözülmüştür. 727'de Göktürklerin büyük veziri Tonyukuk, 732'de Kültigin ve 735'te Bilge Kağan adına dikilen bu anıtlar en iyi edebiyat örneklerini oluştururlar. Türk adının geçtiği ilk Türkçe metin olması. Türk devlet adamlarının ulusa hesap vermesi, devlet ve halkın karşılıklı görevlerinin belirtilmesi. Türk uygarlığı ve yasaları hakkında bilgi vermesi bakımından bu anıtlar çok önemlidir. Türklerde sosyal devlet anlayışının ilk ipuçlarını vermesi bakımındanda bu anıtlar ayrı bir önem taşır.
• Türk tarihini aydınlatan ilk yazılı kaynaklar 8. yüzyılda Göktürkler döneminde ortaya çıkar. Bunlar Göktürk Alfabesiyle yazılan Orhun Anıtları'dır.
• Tarihte ilk defa ulusal adımızı, yani "Türk" adını tasıvan devlet Göktürk Devletidir. Türk adını taşıyan ikinci devlet ise Türkiye Cumhuriyeti'dir. İki devletin kurucuları olan Bumin Kağan ile Atatürk'ün tarihimizde önemli ve seçkin bir yeri bulunmaktadır.
Bumin Kağan Türklerdeki ikili örgütlenme gereğince devletin batı taraflarının yönetimini İstemi Yabgu'ya verdi. Kendisi doğu tarafını aldı. İstemi Yabgu, Akhun Türk Devleti'ni yönetimine alarak (567); tarihi İpek Yolu'nu ele geçirdi. Seyhun - Ceyhun Irmakları çevresinde ticaretle uğraşan Soğdak (Soğd) adında bir kavimden tüccarların, Göktürk hizmetine girmesi, Göktürk - Bizans ilişkisini başlattı.
• Türk - Bizans ilişkileri, bu dönemde başladı. Soğdak tüccarı Maniah Bizans'a gönderildi. Dönüşte Bizans adına Zemarhus Göktürk ülkesine geldi. Bu ilişkiler, ilk defa Batı kültürü ile Doğu kültürlerinin birbirlerini tanımalarını sağladı, iki devlet Sasanilere karşı anlaştılar. İpek Yolu'na dolayısıyla Doğu Batı arasındaki ticarete egemen olma mücadelesi bu üç devleti yani Göktürkleri, Sasanileri ve Bizans'ı her zaman karşı karşıya getirmiştir. Batıdan Bizans, doğudan Göktürkler Sasani Devleti'ni yıprattılar. Bu durum Hz. Ömer'in İran'ı ele geçirmesini kolaylaştıracaktır.
Çin'in içişlerine karışması sonucu. Göktürk Devleti 582 de ikiye ayrıldı. Önce Doğu Göktürkler 630'da, daha sonra ise Batı Göktürkler 659'da Çin egemenliğine girdiler.
İlteriş Kağan (Kutluk) bir ayaklanma sonucu II. Göktürk Devleti'ni kurdu (681). İlteriş Kağan devletin merkezini Karakuma taşıdı. On yıllık kağanlıktan sonra, ölünce yerine kardeşi Kapağan Kağan geçti. Bu dönemde batıda Semerkand, Belh arasındaki Demirkapı'ya kadar sınırlar genişletildi. Çin'e birçok akınlar düzenlendi. Çin'den tohumluk darı, ipekli kumaşlar ve tarım aletleri alındı.
Kapğan Kağan'ın öldürülmesinden sonra, İlteriş Kağanın oğullarından Bilge ve Kültigin kardeşler Vezir Tonyukuk'la birlikte devleti yönettiler (716 - 734). Bilge, Kağan; Kültiğin de başkomutan olarak birlikte görev yaptılar. Bu dönem Kutluklar (II. Göktürk) devletinin en parlak dönemidir.
• Türk geleneğine göre, devlet toprakları hükümdar ailesinin ortak malı olarak kabul edilirdi. Kağan ölünce çocukları bu geleneğe uyarak devlet topraklarını bölüşme uğruna taht kavgasına başlar ve böylece özellikle İslamiyet öncesindeki Türk Devletleri kısa sürede yıkılırdı. Ancak, bazen kardeşlerin devleti parçalamadan birlikte yönettikleri de görülmüştür. Çok açık olarak, devleti birlikte yöneten kardeşler aşağıda sıralanmıştır:
Bumin - İstemi kardeşler (I. Göktürk devleti).
Bilge - Kültigin kardeşler (II. Göktürk devleti).
Tuğrul - Çağrı kardeşler (Selçuklu İmparatorluğu).
• Tarihte bütün Türklerin tek bir bayrak altında, toplandıkları ikinci dönem Göktürkler dönemidir.
Göktürkler 745 yılında Uygur, Basmil ve Karluklar tarafından yıkılmıştır. Göktürkler döneminde devlet ve ulusal bilinç çok ileri bir düzeydedir. Ulusçuluk duygusu en geniş boyutlarıyla bu dönemde yaşanmış ve bütün uygulamalarda etkili olmuştur. Türk tarihini aydınlatan ilk yazılı kaynaklar VIII. yy.'da Göktürk alfabesiyle yazılan Orhun Yazıtları'dır. Bu anıtlar Danimarkalı Wilhelm Thomsen tarafından çözülmüştür. 727'de Göktürklerin büyük veziri Tonyukuk, 732'de Kültigin ve 735'te Bilge Kağan adına dikilen bu anıtlar en iyi edebiyat örneklerini oluştururlar. Türk adının geçtiği ilk Türkçe metin olması. Türk devlet adamlarının ulusa hesap vermesi, devlet ve halkın karşılıklı görevlerinin belirtilmesi. Türk uygarlığı ve yasaları hakkında bilgi vermesi bakımından bu anıtlar çok önemlidir. Türklerde sosyal devlet anlayışının ilk ipuçlarını vermesi bakımındanda bu anıtlar ayrı bir önem taşır.
• Türk tarihini aydınlatan ilk yazılı kaynaklar 8. yüzyılda Göktürkler döneminde ortaya çıkar. Bunlar Göktürk Alfabesiyle yazılan Orhun Anıtları'dır.
Yorumlar
Yorum Gönder