Uygurlar

Ötüken Uygurları

Uygur Türkleri de Oğuz toylarındandır. Göktürkler döneminde onlara bağlı olarak, Selenga Irmağı boylarında oturuyorlardı. Karluk ve Basmıl Türkleriyle birleşen Uygurlar Kül Bilge'nin önderliğinde, 744 - 745 yıllarında bağımsızlıklarını elde ederler. Başkentleri İlk önce Ötüken'dir. Daha sonra Ordu Balık (Ordu Şehri) denilen Karabalasagun'u başkent yaptılar.

Uygurlar ilk defa din değiştiren Türk koludur. Bögü Kağan Çin'e yardım için gittiği 762 yılında ülkesine dönerken, dört Mani rahibini de beraberinde getirmiş ve bu rahipler uygurlar arasında bu dini yaymışlardır. Uygurlar Manihezm dinini kabul etmeden önce çeşitli dinlerle karşılaşmışlar ve en son olarak Budizm'i benimsemişlerdir.

• Hunlar çağında Mete, Göktürkler çağında da Bilge Han, kardeşi Kültigin ve Vezir Tonyukuk şiddetle bu dinin getirilmesine karşı çıkmıştır. Çünkü bu dinin ilkeleri hayvansal gıdaları yasaklıyor ve Türklerin savaşçılıklarını zayıflatıyordu. Böylece ulusal kimlikleri yok oluyordu.

840 yıllarında Uygur illerinde, korkunç soğuklar ve kıtlıklar, salgın hastalıklar başgösterdi. Kırgız Türkleri Uygur Devletini yıktı. Bu yenilginin ardından dağılan Uygur toplulukları güneye doğru hareket ederek bir kısmı yeni Uygur devletleri kurdular.

Kansu Uygurları | Sarı Uygurlar

Kansu kentine gelip yerleşen Uygurlar X. yy.'ın ilk yarısında devletlerini kurdular. Burası Budizm'in en etkili olduğu bölgedir. Bu yüzden Uygurların eski dini Maniheizm burada uzun süre yaşayamadı. Göçebe geleneklerini terkeden Kansu uygurları yerleşik yaşama geçmişlerdir. İpek Yolu'nda önemli bir nokta olan Kansu'ya yerleşmeleri Uygurların ticarette etkinliklerini artırmıştır.

Turfan Uygurları

IX. yy.'ın ortalarından itibaren ortaya çıkan bir devlettir. Turfan uygurları, Karahitayların ve arkasındanda Moğolların (Cengiz Han'a) egemenliğine girmelerine rağmen yaşam tarzlarını değiştirmemişlerdir. Burada Budizm en etkili dindir. XVI. yy.'a kadar Çağatayların egemenliğinde kalmışlar ve bölgedeki Moğolların Türkleşmesinde önemli rol oynamışlardır.

Uygurların Tarihteki Önemi

• Anadolu'da yaygın olan "Orta Oyunu" Uygurlar'dan gelmektedir.
• Ticaretten büyük gelir elde etmişler ve bakımlı modern kentler kurmuşlardır.
• Yerleşik yaşama geçerek, Mani ve Budha dinlerine ait tapınaklar yapmışlar ve mimaride de kendilerini göstermişlerdir. Bu alanda Hint ve İran sanatı etkisinde kalmışlardır.
• Bugünkü matbaanın temeli olan hareketli harf sistemini geliştirmişlerdir.
• Kanallar açarak modern tarım yapmışlar, üzüm bağları kurarak, şarap üretmişlerdir.
• Turfan ve Karaşar'da İngiliz, Alman, Fransız ve Rus bilginleri tarafından yapılan araştırmalar ve kazılar bu bölgede en eski ve ileri Türk uygarlığının yaratıldığını gördüler. Kazılardan heykeller, minyatürler, çiniler, kumaş parçaları ve duvar resimleri çıkmıştır.
• Bilge Kağan'ın kendi adına diktirdiği Karabalgasun adlı anıtları bulunmaktadır.