Erozyonu Oluşturan Etmenler

Erozyon, birçok faktörlerin tesir ettiği kompleks bir olaydır. Bu faktörlerden bir kısmı frenleyici, bir kısmı hızlandırıcı tesir yapmaktadır. Erozyon olayında iklim başta olmak üzere toprak, bitki örtüsü, arazinin topoğrafik durumu ve insanla ilgili çok sayıda faktör etkili olmaktadır.

Erozyon ve İklim

İklimin doğrudan doğruya ve bir de bitki örtüsü dolayısıyla erozyona iki türlü etkisi vardır. Erozyonu doğrudan etkileyen en önemli iklim elemanı, yağıştır. Yağış yoğun ve sürekli ise, aşınma şiddetli olur. Bu yüzden sağanak yağışlar büyük ölçüde yüzeysel akışa sebep olur. Yağış ve akış süresi uzarsa aşınma hızlanır. Sıcaklık, buharlaşma, nem ve rüzgâr faktörlerinin aşınmayı dolaylı yönden etkilediği görülür. Mesela; Sıcaklık buharlaşmayı arttırır ve nem düşer. Dolayısıyla da bitki gelişimi yavaşlar. Bitki örtüsünün zayıflamasıyla da toprağın erozyona karşı olan dayanıklılığı azalır. Rüzgâr, yağmur damlası hızını ve damlaların yere vuruş açısını değiştirebilir. Böylece damlaların aşındırma gücüde artar veya azalır.

Erozyon ve Toprak

Toprakların değişik özellikleri, yapı ve kümelerin parçalanmaya dayanıklılığı, infiltrasyon, permeabilite, porozite, kapilarite erozyonu etkilemektedir. Toprak profilindeki değişik katlar ve bunların derinliği ayrıca gözenek durumu da bu konuda önemlidir. Mesela; toprak iri gözenekli, yapısı kuvvetli ise ve profilinde de geçirimsiz katlar yoksa sızdırma fazla olarak meydana gelecek, yüzey akış ve erozyon o kadar az olacaktır. Kümelenmenin kuvvetli olduğu yerlerde toprak zerrelerinin koparılması oldukça zordur. Kümeleri bağlayan kuvvetler ise, kil ve humustur. Bu sebeple, kil ve humusça zengin olan topraklarda koparılma işlemi kolay değildir. Halbuki kumlu topraklarda bağlar gevşektir. Koparılma ve parçalanmalar oldukça kolay olur. Ancak taşınma yavaş, fakat devamlıdır.

Erozyon ve Bitki Örtüsü

Bitki örtüsü, aşındırma etkisini kıran, aşınmaya engel olan en önemli faktördür. Bitki hem yağışı toprağa sızdırır, hem de yüzeysel akışı önler veya yavaşlatır. Aynı zamanda hareket halindeki toprak zerrelerini de tutar. Yağmur damlalarının darbelerine karşı onun koparıcı etkisini yok eder. Böylece sık ve yüksek, kök sistemi kuvvetli ve yaygın olan bitki örtüsü her yönüyle toprağı erozyona karşı koruyan önemli bir unsurdur.

Bitki örtüsü ayrıca, topraktaki humus miktarının artmasına ve toprağın sık dokulu olmasına da yardımcı olur. Böylece, erozyona karşı toprağı dolaylı da olsa korur.

Erozyon ve Morfolojik Özellikler

Erozyonda arazinin eğimi çok önemlidir. Eğimin derecesi, şekli, uzunluğu, yüzeysel akışı ve aşınmayı etkilemektedir. Eğim arttıkça yüzeysel akış oranı, hızı ve aşınma derecesi artar. Ortalama eğim derecesi iki kat artarsa, toprak kaybı en az iki buçuk kat artar.

Ölü ve canlı bitki örtüsü ile örtülü, eğimli arazilerde erozyon ya hiç veya pek az olmasına mukabil, bu örtülerden mahrum bırakılan aynı arazilerde eğim ve yağışlara tabi olarak fazla miktarda yüzeysel akış ve erozyon olur.

Erozyon ve İnsan Faktörü

İnsanın erozyona etkisi genel olarak dolaylı olmaktadır. Bu durum en çok bitki örtüsünü zayıflatma, yok etme şeklinde ortaya çıkmaktadır. Yalnız araziyi yanlış kullanma ve araziyi koruyucu tedbirler almama gibi doğrudan doğruya erozyon üzerinde insan etkileri de vardır.

Erozyonu Hızlandıran İnsan Etkileri

a. Araziyi yanlış kullanma
b. Toprağın devamlı kullanılması
c. Toprağın yanlış yöntem ve araçlarla işlenmesi
d. Nadas sisteminin eğime dik şeritler halinde uygulanması
e. Bölgesel ziraat sisteminin o yerdeki iklim ve toprak özelliklerine göre yapılmaması
f. Otlatmanın aşırı yapılması
g. Arazinin mülkiyet nedeniyle parçalanması
h. Yerleşim merkezi ve endüstri kuruluşlarının ziraat arazisine kaydırılması
ı. Anız yakılması
i. Orman yangınları