İran

Yüz ölçümü: 1 648 196 km2
Nüfusu: 75 milyon
İdare şekli: Cumhuriyet
Başkenti: Tahran
Resmi dili: Farsça
Dini: İslamiyet

İran; kuzeyde Ermenistan, Azerbaycan, Hazar denizi, Türkmenistan; doğuda Afganistan ve Pakistan; batıda Türkiye ile Irak, güneyde Basra Körfezi ve Umman denizi ile çevrilidir.

İran Tarihi

İran'ın tarihi çok eskiye dayanır. 1500'lü yılların başında Safevi Devleti kuruldu. 1921'de bir ayaklanma sonucu ülke yönetimi, Pehlevî hanedanına geçti. 1970'li yılların sonuna doğru ülkedeki dinî liderlerle şah yönetimi arasında süregelen gerginlik sonucu halk ayaklanmaları başladı. İran şahmın ülkeyi terk etmesinden sonra 1979'da İran İslam Cumhuriyeti ilan edildi. 1980'de Irak'ın, ülkenin güneybatısındaki petrol üretim merkezinin işgaliyle başlayan İran-Irak Savaşı 1988'de sona erdi.


Daha Büyük Haritayı Görüntüle

İran'ın Yüzey Şekilleri

İran bir bütün olarak Alp kıvrım kuşağı içinde yer alır. Ortalama yüksekliği 1500 m civarında olan ülkenin kuzeyinde Elburz, güneyinde Zagros dağlan uzanır. Bu iki dağ kuşağı arasında kapalı havzalar ve platolar yer alır. Elburz dağlarında yüksekliği 5000 m'yi aşan volkanik tepeler (Demavent tepesi) bulunur. Türkiye'deki Güneydoğu Toros dağlarının İran'daki devamını oluşturan Zagros dağlan, Basra ve Umman körfezlerinin kenarları boyunca uzanır. İran'ın iç kısımlardaki çukur sahalarda tuzlu bataklıklar yer alır. Bunların en önemlileri; tuzlu çöl anlamına gelen kuzeyde Deşt-i Kebir ve güneyde Deşt-i Lut'tur.

İran İklimi ve Bitki Örtüsü

İran'da yazlan sıcak, kışlan soğuk geçe karasal iklim etkilidir. Ülkenin güneybatısında yaz mevsiminde şiddet ve sıcak rüzgarlar eser. Ülkenin iç kısımlarına çok az yağış düşe Burada gerek yıl gerekse gün içinde sıcaklık değişmesi çok fazladır. Örneğin çöllerde, günlük sıcaklık farkı 60°C'yi bulur. Buna karşılı Hazar denizi kıyılarında ılık ve yağışlı bir iklim görülür. Elburz dağlarının Hazar denizine bakan yamaçları fazla yağış alır (1300 mm Basra Körfezi kıyılarında ise kışlan daha ılık, yazlan çok sıcak ve nem iklim etkilidir.

Ülkedeki akarsuların çoğu yazın kurur. Ülkenin kuzeyinde dünyanın en büyük gölü olan Hazar denizi yer alır. Bu gölün yüzeyi, deni seviyesinin 30 m kadar altındadır. Ülkenin kuzeybatısında ise kısa boylu akarsuların döküldüğü Urmiye Gölü bulunur.

Ülkenin güney ve iç kesimlerindeki sıcak ve kurak bölgeler, cılız bitki örtüsü ve bozkırlarla kaplıdır. Hazar denizi kenarlarındaki Elburz dağlarının yamaçlarında gür ormanlar vardır.

İran Nüfusu ve Yerleşmesi

İran, çeşitli etnik grupların tarih boyunca yerleştiği ve yaşadığı bir ülkedir. Ülke nüfusunun çoğunluğunu İranlılar oluşturur. Azınlık olarak Türkler, Araplar ve Moğollar bulunur. Türkler ülke nüfusunun % 24'ünü oluşturur. İran'da göçebe bir hayat yaşayan toplumlar da vardır. Göçerlerin bir bölümü, Türk soyundan olan Kaşgay ve Bahtiyarilerdir. İran Azerbaycanı'nda yaşayan Azerî Türkleri, Türkçe konuşurlar.

Tahran

İran'ın doğal şartlan, nüfusun dağılışını önemli ölçüde etkilemektedir. Nüfusun büyük bir bölümü, kuzeyde Hazar denizi kıyılarında, batıda ve Zagros dağlarındaki vadilerde toplanmıştır. Ülkenin iç kesimlerindeki kurak bölgelerde nüfus yoğunluğu çok düşüktür. Nüfus artışının fazla olduğu ülkede işsizlik oranı (% 30) yüksektir.

Ülkenin en büyük yerleşmesi başkent Tahran, Elburz dağlarının eteğine kurulmuştur. Bu kentte sanayi ve ticaret merkezleri vardır. Tahran'dan hava ve demir yolu ile ülkenin her tarafına bağlantı sağlanır. Bir vaha kenti olan İsfahan, tarihî eserlerle (cami, saray) süslüdür. Meşhed, dini bir merkez olması yanında, geleneksel el sanatları, özellikle halı dokuma, altın mücevher, metal ve seramik işletmeleri ile de tanınır. Bu kentte; şeker, çelik ve çimento fabrikaları ile bazı imalat sanayisine ait tesisler kurulmuştur. İran Azerbaycanı'nın önemli kenti olan Tebriz'in etrafı dağlarla çevrilidir. Tebriz'de gıda, dokuma, kimyasal madde üreten tesisler ve tabakhaneler yer alır. Kum kenti ise kutsal sayılan önemli merkezler arasındadır.

İran Ekonomisi

Ülkenin üçte ikisi çöl ve dağlarla kaplı olduğundan tarım sahaları azdır. Tarımda çalışan nüfus ise tarım topraklarına göre fazladır. Nüfusun beşte ikisi tarımla uğraşır. Son yıllarda modern tarım yöntemlerinin uygulanması ile önemli miktarda ürün artışı sağlanmıştır. Yetiştirilen başlıca tarım ürünleri; buğday, çeltik, arpa, tütün, çay, pamuk ve şeker pancarıdır. Ayrıca çeşitli meyveler yetiştirilir. Hazar denizi kıyısında bazı turunçgiller üretilir. Vahalarda hurma yetiştirilir. İran'da üretilen tarım ürünleri, ülke nüfusunu beslemeye yeterli değildir.

İran'ın dağlık kesimlerinde hayvancılık yapılır. Göçebe hayvancılık özellikle Zagros dağlarında yaygındır. Koyun ve keçi beslenir. Hazar kıyılarında balık avlanır ve havyar üretilir.

İran'ın Basra Körfezi kıyılarında zengin petrol ve doğal gaz yatakları bulunur. Çıkarılan petrolün önemli bir bölümü Abadan'a ve boru hatları ile Basra Körfezi'ndeki Harg adasına gönderilir. Petrol; İran'ın önemli sanayi kuruluşlarının bulunduğu Tahran, Kermanşah, Şiraz ve Tebriz'deki rafinerilerde işlenir. Diğer önemli maden yatakları; bakır (özellikle Kermanşah bölgesinde), kömür (Elburz dağlarında), krom, çinko, potasyum ve demirdir.

İran'da; gıda (şeker ve havyar) ve kimya (gübre, petrol ürünleri) sanayiine ait tesisler de vardır. Halıcılık en önemli el sanatları arasındadır. 16. yüzyıldan itibaren ülke ekonomisinde önemli bir yer tutmaya başlayan el emeği ile dokunan halıları dünyaca tanınmıştır. Ayrıca göçebe gruplar da geleneksel motiflerle süslü halı ve kilim dokumaktadır.

İran ile Türkiye arasındaki ticarî ilişkiler gelişmiştir. Gürbulak ve Esendere sınır kapılarında sınır ticareti yapılır. İran'dan koyun derisi, sofra tuzlan, alüminyum, petrol ve petrol ürünleri (mineral yağ, nafta), ham bakır almaktayız. İran'a demir-çelik ürünleri, bitkisel yağ, plastik maddeler ve otomobil lastiği satmaktayız.