Akarsular
Yeryüzünde yatak adı verilen uzun çukurluklarda, en az bir mevsim boyunca akan su kütlelerine akarsu adı verilir. Büyüklüklerine göre ırmak (nehir), su, çay, öz ve dere gibi isimler alan akarsular çeşitli kaynaklarla beslenir. Yağmur suları, eriyen kar ve buz suları, kaynak suları bu kaynakların başlıcalarıdır.
Çeşitli kollara sahip olan akarsular genelde denizlere ya da göllere dökülür. Ancak suları denize ulaşamadan yer altında kaybolan ya da kuruyan akarsular da vardır. Akarsuyun en uzun kolunun ilk çıktığı yere kaynak, akarsuyun döküldüğü yere ise ağız adı verilir. Akarsuyun kolları ile birlikte sularını topladığı alanın tamamına havza adı verilir. Akarsu havzalarını birbirinden ayıran ve sıradağların doruklarından geçen doğal sınıra su bölümü çizgisi denir.
Yeryüzünde birbirinden farklı akarsu havzaları vardır. Bu havzalardan sularının tamamı denize ulaşanlarına açık havza, suları yer şekilleri, iklim koşulları gibi çeşitli nedenlerle ulaşamayanlarına kapalı havza denir. Örneğin, Türkiye'de Van gölü ve Tuz gölü gibi göllere dökülen akarsuların havzaları kapalıdır. Çünkü bu göllerin denizlerle bağlantısı yoktur. Ayrıca açık denizlerle bağlantısı olmayan Hazar denizine dökülen Aras ve Kura akarsularının da havzaları kapalıdır. Buna karşılık Türkiye'nin çevresindeki denizlere dökülen birçok akarsuyun havzası ise açıktır.
Akarsuyun belirli bir kesitinden saniyede geçen su miktarına akarsuyun debisi (akımı) denir. Debi, m³/sn olarak ifade edilir. Akarsuyun akımı üzerinde; havzaya düşen yağış miktarı, havza içindeki dağlarda bulunan kar ve buzullar, araziyi oluşturan taş ve tabakaların geçirimlilik durumu ve bitki örtüsü gibi faktörler etkilidir.
Akarsuyun akımında yıl içinde görülen akım değişmelerine akım düzeni (rejim) denir. Akarsuyun rejimi üzerinde iklim koşulları doğrudan etkilidir. Örneğin, her mevsimi yağışlı olan iklimlerdeki (ekvatoral iklim ve okyanusal iklim) akarsuların akımları yıl içinde pek fazla değişmez. Bu nedenle bu tür akarsulara düzenli rejim akarsuları denir.
Buna karşılık kurak mevsimi olan iklimlerdeki (Akdeniz iklimi, step iklimi, kara iklimi, muson iklimi ve savan iklimi gibi) akarsularda yağışın arttığı dönemdeki akım yükselmeleri ve kurak mevsimdeki akım düşmeleri belirgindir. Bu tür akarsulara düzensiz rejim akarsuları denir.
Çeşitli kollara sahip olan akarsular genelde denizlere ya da göllere dökülür. Ancak suları denize ulaşamadan yer altında kaybolan ya da kuruyan akarsular da vardır. Akarsuyun en uzun kolunun ilk çıktığı yere kaynak, akarsuyun döküldüğü yere ise ağız adı verilir. Akarsuyun kolları ile birlikte sularını topladığı alanın tamamına havza adı verilir. Akarsu havzalarını birbirinden ayıran ve sıradağların doruklarından geçen doğal sınıra su bölümü çizgisi denir.
Yeryüzünde birbirinden farklı akarsu havzaları vardır. Bu havzalardan sularının tamamı denize ulaşanlarına açık havza, suları yer şekilleri, iklim koşulları gibi çeşitli nedenlerle ulaşamayanlarına kapalı havza denir. Örneğin, Türkiye'de Van gölü ve Tuz gölü gibi göllere dökülen akarsuların havzaları kapalıdır. Çünkü bu göllerin denizlerle bağlantısı yoktur. Ayrıca açık denizlerle bağlantısı olmayan Hazar denizine dökülen Aras ve Kura akarsularının da havzaları kapalıdır. Buna karşılık Türkiye'nin çevresindeki denizlere dökülen birçok akarsuyun havzası ise açıktır.
Akarsuyun belirli bir kesitinden saniyede geçen su miktarına akarsuyun debisi (akımı) denir. Debi, m³/sn olarak ifade edilir. Akarsuyun akımı üzerinde; havzaya düşen yağış miktarı, havza içindeki dağlarda bulunan kar ve buzullar, araziyi oluşturan taş ve tabakaların geçirimlilik durumu ve bitki örtüsü gibi faktörler etkilidir.
Akarsuyun akımında yıl içinde görülen akım değişmelerine akım düzeni (rejim) denir. Akarsuyun rejimi üzerinde iklim koşulları doğrudan etkilidir. Örneğin, her mevsimi yağışlı olan iklimlerdeki (ekvatoral iklim ve okyanusal iklim) akarsuların akımları yıl içinde pek fazla değişmez. Bu nedenle bu tür akarsulara düzenli rejim akarsuları denir.
Buna karşılık kurak mevsimi olan iklimlerdeki (Akdeniz iklimi, step iklimi, kara iklimi, muson iklimi ve savan iklimi gibi) akarsularda yağışın arttığı dönemdeki akım yükselmeleri ve kurak mevsimdeki akım düşmeleri belirgindir. Bu tür akarsulara düzensiz rejim akarsuları denir.
Yorumlar
Yorum Gönder