Orojenez | Dağ Oluşumu
Levha tektoniği teorisinde anlatıldığı gibi okyanus tabanındaki tortullar, yerkabuğu levhalarının birbirine doğru yaklaşması sırasında arada kalarak sıkışır. Böylece yan basınçların etkisiyle sıkışan tortul tabakalarda kıvrılmalar ya da kırılmalar oluşur. Bu hareketlere orojenez ya da orojenik (dağ oluşumu) hareketler denir.
Orojenez sırasında tortul tabakaların esnek olanları kıvrılır. Bu şekilde kıvrım dağları oluşur. Himalayalar, Alpler ve bu dağların ülkemizdeki uzantıları olan Kuzey Anadolu dağları ile Toroslar bu şekilde oluşmuş kıvrım dağlarına en güzel örneklerdir.
Orojenez sırasında yer kabuğunun sıkışan bölümlerinden kubbe şeklinde olanlarına antiklinal adı verilir. Tekne biçiminde çukurlaşan bölümlere ise senklinal adı verilir.
Tortul tabakaların sert yapıda olanları orojenez esnasındaki yan basınçlar sırasında kırılır. Bu şekilde oluşan kırıklara fay adı verilir. Bu kırıkların kenarında yer alan ve yükselen bloka horst, çöken bloka ise graben adı verilir. Horst oluşumlarına kırık dağları adı da verilir. Graben çukurları akarsuların taşıdığı malzemelerle doldurulduğunda ovalar oluşur.
Türkiye'nin en önemli dağları; Karadeniz kıyılarına paralel uzanan Kuzey Anadolu dağlan, Akdeniz kıyılarına paralel uzanan Toroslar ve bu iki kolun Doğu Anadolu'da birleşmesiyle oluşan kıvrımlarla Batı Anadolu'da Ege denizine dik olan dağlardır. Orojenez sonucu oluşmuş dağların yanı sıra volkanizma hareketleri sonucu oluşmuş yanardağlar da vardır. Ancak bunlar sıradağ şeklinde olmayıp tek dağ özelliği gösterir.
Türkiye'nin ana yeryüzü şekillerinden olan sıradağların oluşumu, büyük ölçüde üçüncü zamanın sonlarına doğru gerçekleşen Alp - Himalaya orojeneziyle gerçekleşmiştir. Bu orojenez, Tethys adı verilen ve kuzeyde Avrupa ile Asya, güneyde ise Afrika ve Arabistan levhalarının arasında yer alan jeosenklinalde (deniz çukuru) gerçekleşmiştir. Akdeniz, Karadeniz ve Basra körfezi bu denizin günümüzdeki kalıntılarıdır. Alp dağ oluşumu (orojenez) döneminde ilk önce Kuzey Anadolu dağları daha sonra ise Toros Dağları oluşmuştur. Bu dağlarımız daha sonraları dış etkenler tarafından aşındırılarak düzleştirilmiş, üçüncü zamanın sonlarından itibaren ise Anadolu yarımadasının toptan yükselmesiyle bugünkü görünümlerini kazanmışlardır.
Bu sıradağların yanı sıra, sert tabakaların kırılması (orojenez hareketine maruz kalması) sonucu yükselmiş bloklar halinde dağlarımız da vardır. Horst adı verilen bu dağlara Ege Bölgesi'ndeki Madra dağı, Yunt dağı, Aydın dağları ve Bozdağlar birer örnektir. Bu dağların arasındaki graben çukurlarında ise Bakırçay, Gediz, Küçük Menderes ve Büyük Menderes ovaları oluşmuştur.
Kıvrılma
Orojenez sırasında tortul tabakaların esnek olanları kıvrılır. Bu şekilde kıvrım dağları oluşur. Himalayalar, Alpler ve bu dağların ülkemizdeki uzantıları olan Kuzey Anadolu dağları ile Toroslar bu şekilde oluşmuş kıvrım dağlarına en güzel örneklerdir.
Orojenez sırasında yer kabuğunun sıkışan bölümlerinden kubbe şeklinde olanlarına antiklinal adı verilir. Tekne biçiminde çukurlaşan bölümlere ise senklinal adı verilir.
Antiklinal ve senklinal tek başına bir yer şekli değildir. Bu oluşumlar yer kabuğu tabakalarının yapı tipleridir.
Kırılma
Tortul tabakaların sert yapıda olanları orojenez esnasındaki yan basınçlar sırasında kırılır. Bu şekilde oluşan kırıklara fay adı verilir. Bu kırıkların kenarında yer alan ve yükselen bloka horst, çöken bloka ise graben adı verilir. Horst oluşumlarına kırık dağları adı da verilir. Graben çukurları akarsuların taşıdığı malzemelerle doldurulduğunda ovalar oluşur.
Türkiye'de Orojenez | Türkiye'de Dağ Oluşumu
Türkiye'nin en önemli dağları; Karadeniz kıyılarına paralel uzanan Kuzey Anadolu dağlan, Akdeniz kıyılarına paralel uzanan Toroslar ve bu iki kolun Doğu Anadolu'da birleşmesiyle oluşan kıvrımlarla Batı Anadolu'da Ege denizine dik olan dağlardır. Orojenez sonucu oluşmuş dağların yanı sıra volkanizma hareketleri sonucu oluşmuş yanardağlar da vardır. Ancak bunlar sıradağ şeklinde olmayıp tek dağ özelliği gösterir.
Türkiye'nin ana yeryüzü şekillerinden olan sıradağların oluşumu, büyük ölçüde üçüncü zamanın sonlarına doğru gerçekleşen Alp - Himalaya orojeneziyle gerçekleşmiştir. Bu orojenez, Tethys adı verilen ve kuzeyde Avrupa ile Asya, güneyde ise Afrika ve Arabistan levhalarının arasında yer alan jeosenklinalde (deniz çukuru) gerçekleşmiştir. Akdeniz, Karadeniz ve Basra körfezi bu denizin günümüzdeki kalıntılarıdır. Alp dağ oluşumu (orojenez) döneminde ilk önce Kuzey Anadolu dağları daha sonra ise Toros Dağları oluşmuştur. Bu dağlarımız daha sonraları dış etkenler tarafından aşındırılarak düzleştirilmiş, üçüncü zamanın sonlarından itibaren ise Anadolu yarımadasının toptan yükselmesiyle bugünkü görünümlerini kazanmışlardır.
Bu sıradağların yanı sıra, sert tabakaların kırılması (orojenez hareketine maruz kalması) sonucu yükselmiş bloklar halinde dağlarımız da vardır. Horst adı verilen bu dağlara Ege Bölgesi'ndeki Madra dağı, Yunt dağı, Aydın dağları ve Bozdağlar birer örnektir. Bu dağların arasındaki graben çukurlarında ise Bakırçay, Gediz, Küçük Menderes ve Büyük Menderes ovaları oluşmuştur.
Yorumlar
Yorum Gönder