Dış Kuvvetler
Yeryüzünü şekillendiren olayların bir kısmının kaynaklarının yerin içi olduğunu bilmekteyiz. Buna karşın kuvvet kaynaklarını temel olarak güneşten alan ve yerçekiminin etkisi altında faaliyetlerini devam ettiren olaylara dış olaylar, bu olaylara sebep olan dış kuvvete dış kuvvetler adı verilir. Dış olayların topografya üzerindeki etkileri değişik şekillerin meydana gelmesini sağlar. Dış olayların bir kısmı statik olarak etki ederler. Bunlar topografya şekillerini meydana getiren malzemeyi bulundukları yerde ve herhangi bir surette yer değiştirmesine meydan vermeden değişikliğe uğratırlar. Kayaların ısı farkları ve donma, çözülme ile ufalanması, kimyevi terkiplerinin değişikliğe uğraması, elemanları arasındaki bağın çözülmesi ve toprakların meydana gelişi vs.
Bu olayların en mühim özelliği, kayaları morfolojik olaylar tarafından kolayca nakledilebilecek hâle getirerek, aşınım için hazırlamalarıdır. Dış olayların ikinci grubunu dinamik olaylar meydana getirir. Dinamik olaylar yerkabuğunu meydana getiren malzemenin yer değiştirmesine sebep olurlar. Böylece yer kabuğunun bir kısım malzemesini bir yerden alıp başka yerde biriktirirler.
Yeryüzünde şekillendirici tesirler meydana getiren başlıca dış olaylar şunlardır:
1- ÇÖZÜLME: Yerkabuğunu meydana getiren malzemenin fiziki ve kimyevi yoldan değişikliğe uğraması neticesinde bu malzemeyi meydana getiren unsurlar arasında, bunları birleştiren bağın zayıflamasıdır.
2- KÜTLE HAREKETLERİ: Maddenin kütle halinde ve yerçekimine bağlı olarak yer değiştirmesidir.
3- SULAR:
Akarsular: Suyun doğrusal olarak vadileri takip eden şekillendirici tesirleri.
Yeraltı suları: Genellikle eritme ve biriktirme suretiyle bir takım değişikliklere sebep olurlar.
Seyelan: Bir tabaka halinde akan suların sebep olduğu değişikliklerdir.
4- BUZULLAR: Hareket halinde olan buz kütleleri akarsularda olduğu gibi, yataklarında aşındırma, taşıma ve biriktirme ile değişiklikler meydana getirir.
5- RÜZGARLAR: Hareket halinde olan hava kütleleri yeryüzünde, içlerinde taşıdıkları maddeleri rastladıkları yüzey şekillerine çarparak bu yüzey şekillerini değiştirirler.
6- DALGALAR VE AKINTILAR: Deniz ve göl kıyılarında dalgaların ve akıntıların değişik şekillerde meydana getirdikleri şekillendirici etkilerdir.
7- ORGANİK OLAYLAR: İnsanda dahil olmak üzere canlıların meydana getirdiği şekillendirici faaliyetlerdir.
Dış olaylar neticesinde yeryüzündeki yüksek kısımlar aşındırılır ve bu malzemeler alçak yerlerde depo edilir. Yüksek kısımların aşındırılması sonsuza kadar değildir. Yani yeryüzü şekilleri dış olaylar sonucunda belli bir seviyeye kadar aşındırılırlar. Bu seviye genellikle deniz seviyesidir. Ancak bazı özel şartlar altında rüzgar, buzulların faaliyetleri bu seviyenin en altına kadar devam edebilir. Bunun haricinde karalar yüzeyinin hiçbir yeri dış olaylar tarafından deniz seviyesinin altına kadar indirilemez. Bu yüzden biz deniz seviyesini kaide seviyesi ya da taban seviyesi olarak ele alabiliriz.
Bu olayların en mühim özelliği, kayaları morfolojik olaylar tarafından kolayca nakledilebilecek hâle getirerek, aşınım için hazırlamalarıdır. Dış olayların ikinci grubunu dinamik olaylar meydana getirir. Dinamik olaylar yerkabuğunu meydana getiren malzemenin yer değiştirmesine sebep olurlar. Böylece yer kabuğunun bir kısım malzemesini bir yerden alıp başka yerde biriktirirler.
Yeryüzünde şekillendirici tesirler meydana getiren başlıca dış olaylar şunlardır:
1- ÇÖZÜLME: Yerkabuğunu meydana getiren malzemenin fiziki ve kimyevi yoldan değişikliğe uğraması neticesinde bu malzemeyi meydana getiren unsurlar arasında, bunları birleştiren bağın zayıflamasıdır.
2- KÜTLE HAREKETLERİ: Maddenin kütle halinde ve yerçekimine bağlı olarak yer değiştirmesidir.
3- SULAR:
Akarsular: Suyun doğrusal olarak vadileri takip eden şekillendirici tesirleri.
Yeraltı suları: Genellikle eritme ve biriktirme suretiyle bir takım değişikliklere sebep olurlar.
Seyelan: Bir tabaka halinde akan suların sebep olduğu değişikliklerdir.
4- BUZULLAR: Hareket halinde olan buz kütleleri akarsularda olduğu gibi, yataklarında aşındırma, taşıma ve biriktirme ile değişiklikler meydana getirir.
5- RÜZGARLAR: Hareket halinde olan hava kütleleri yeryüzünde, içlerinde taşıdıkları maddeleri rastladıkları yüzey şekillerine çarparak bu yüzey şekillerini değiştirirler.
6- DALGALAR VE AKINTILAR: Deniz ve göl kıyılarında dalgaların ve akıntıların değişik şekillerde meydana getirdikleri şekillendirici etkilerdir.
7- ORGANİK OLAYLAR: İnsanda dahil olmak üzere canlıların meydana getirdiği şekillendirici faaliyetlerdir.
Dış olaylar neticesinde yeryüzündeki yüksek kısımlar aşındırılır ve bu malzemeler alçak yerlerde depo edilir. Yüksek kısımların aşındırılması sonsuza kadar değildir. Yani yeryüzü şekilleri dış olaylar sonucunda belli bir seviyeye kadar aşındırılırlar. Bu seviye genellikle deniz seviyesidir. Ancak bazı özel şartlar altında rüzgar, buzulların faaliyetleri bu seviyenin en altına kadar devam edebilir. Bunun haricinde karalar yüzeyinin hiçbir yeri dış olaylar tarafından deniz seviyesinin altına kadar indirilemez. Bu yüzden biz deniz seviyesini kaide seviyesi ya da taban seviyesi olarak ele alabiliriz.
Çok sagol, buldum sizin sayenizde. Allah razı olsun.
YanıtlaSil