Rüzgar ve Özellikleri
Yüksek basınç (antisiklon) alanlarından alçak basınç (siklon) alanlarına doğru hareket eden yatay hava akımlarına rüzgar denir. Bir iklim elemanı olarak rüzgarın yönü, hızı ve şiddeti ile esme sıklığının bilinmesi gerekir.
Rüzgarların bulunduğumuz yöne doğru estiği doğrultuya rüzgarın yönü denir. Rüzgar yönleri coğrafi yönlerle belirtilir. Batı rüzgarı, kuzey rüzgarı gibi. Rüzgar yönleri, rüzgar oku adı verilen bir aletle belirlenir.
Basınç Merkezlerinin Konumu: Rüzgarların yönünü öncelikle basınç merkezlerinin konumu belirler. Basınç merkezlerinin yer değiştirmesi rüzgarın yönünün de değişmesine yol açar.
Yer Şekilleri: Rüzgarlar, basınç merkezleri arasında hareket ederken yer şekillerine göre yön değiştirirler. Engebeli karalar üzerinde rüzgarların yön değişikliği daha fazla olur. Bir bölgede rüzgarın yıl içinde en fazla estiği yöne hakim rüzgar yönü denilmektedir.
Yer Yuvarlağı'nın Dönmesi: Dünya, kendi ekseni etrafında hareket ettikçe, rüzgarlar basınç merkezleri arasındaki en kısa yolu izleyemezler. Rüzgarlar, Kuzey Yarım Küre'de hareket yönünün sağına, Güney Yarım Küre'de ise hareket yönünün soluna doğru sapma gösterirler.
Hava kütlelerinin yatay olarak birim zamanda aldığı yola rüzgarın hızı denir. Rüzgarın hızı saatte kilometre (km/saat) ya da saniyede metre olarak ifade edilir. Rüzgar hızı anemometre adı verilen bir aletle ölçülür. Rüzgarın hem hızını, hem de yönünü ölçen cihazlar da vardır. Bunlara da anemograf denir.
Rüzgar şiddetini belirtmek için Beaufort (Bofor) Iskalası adı verilen bir çizelge de kullanılır. Bu çizelgeye göre durgun hava 0, sert rüzgar 7, en kuvvetli rüzgar ise 12 şiddetinde sayılır.
Rüzgarların hızı basınç farkıyla doğru orantılı olarak değişir. Basınç farkı çok ise rüzgarın hızı fazla, basınç farkı az ise rüzgarın hızı azdır. İki bölge arasındaki basınç farkının sona ermesi ile rüzgar etkinliğini kaybeder.
Basınç farkları aynı olan, ancak birbirlerinden farklı uzaklıkta bulunan noktalar arasında rüzgar hızları farklıdır. Birbirine yakın olan noktalar arasında, izobar yüzeylerinin eğimi ile rüzgar hızı fazladır. Birbirine uzak olan noktalar arasında ise, izobar yüzeylerinin eğimi ile rüzgar hızı azdır.
Dünya'nın dönüşüne rağlı olarak, rüzgarlar düz çizgiler yerine saparak hareket ederler. Bu sapmalar ise onlara hız kaybettirir.
Engebeli arazilerde esen rüzgarlar, çok sayıda engelle karşılaştığı için hızlarında azalma olur. Bundan dolayı, sürtünmenin azaldığı düz ve açık alanlarda rüzgarların hızı daha fazladır.
Rüzgarın bir yöndeki esme sayısına rüzgarın esme sıklığı (frekansı) denir. Rüzgarın esme sıklığı, rüzgarın hangi yönden, ne kadar süreyle ve kaç defa estiğini gösterir. Rüzgar esme sıklıkları rüzgar gülü diyagramları ile gösterilir.
Rüzgarlar; esme hızı, esme sıklığı, sıcaklık özelliği ve süreleri gibi kriterler dikkate alınarak üç grup altında incelenir.
a. Sürekli Rüzgarlar
b. Muson Rüzgarları | Devirli Rüzgarlar
c. Yerel Rüzgarlar
Rüzgar Yönü
Rüzgarların bulunduğumuz yöne doğru estiği doğrultuya rüzgarın yönü denir. Rüzgar yönleri coğrafi yönlerle belirtilir. Batı rüzgarı, kuzey rüzgarı gibi. Rüzgar yönleri, rüzgar oku adı verilen bir aletle belirlenir.
Rüzgar Yönünü Belirleyen Etkenler
Basınç Merkezlerinin Konumu: Rüzgarların yönünü öncelikle basınç merkezlerinin konumu belirler. Basınç merkezlerinin yer değiştirmesi rüzgarın yönünün de değişmesine yol açar.
Yer Şekilleri: Rüzgarlar, basınç merkezleri arasında hareket ederken yer şekillerine göre yön değiştirirler. Engebeli karalar üzerinde rüzgarların yön değişikliği daha fazla olur. Bir bölgede rüzgarın yıl içinde en fazla estiği yöne hakim rüzgar yönü denilmektedir.
Bir bölgedeki hakim rüzgar yönü yer şekillerine göre ortaya çıkar. Örneğin, İstanbul ve Çanakkale illerindeki hakim rüzgar yönü, boğazların uzanış doğrultusu ile paralellik gösterir.
Yer Yuvarlağı'nın Dönmesi: Dünya, kendi ekseni etrafında hareket ettikçe, rüzgarlar basınç merkezleri arasındaki en kısa yolu izleyemezler. Rüzgarlar, Kuzey Yarım Küre'de hareket yönünün sağına, Güney Yarım Küre'de ise hareket yönünün soluna doğru sapma gösterirler.
Rüzgarın Hızı ve Şiddeti
Hava kütlelerinin yatay olarak birim zamanda aldığı yola rüzgarın hızı denir. Rüzgarın hızı saatte kilometre (km/saat) ya da saniyede metre olarak ifade edilir. Rüzgar hızı anemometre adı verilen bir aletle ölçülür. Rüzgarın hem hızını, hem de yönünü ölçen cihazlar da vardır. Bunlara da anemograf denir.
Rüzgar şiddetini belirtmek için Beaufort (Bofor) Iskalası adı verilen bir çizelge de kullanılır. Bu çizelgeye göre durgun hava 0, sert rüzgar 7, en kuvvetli rüzgar ise 12 şiddetinde sayılır.
Rüzgarın Hızı ve Şiddetini Belirleyen Başlıca Etkenler
Basınç Farkı
Rüzgarların hızı basınç farkıyla doğru orantılı olarak değişir. Basınç farkı çok ise rüzgarın hızı fazla, basınç farkı az ise rüzgarın hızı azdır. İki bölge arasındaki basınç farkının sona ermesi ile rüzgar etkinliğini kaybeder.
İzobar haritalarında iki nokta arasındaki basınç farkına gradyan denir. İzobar eğrilerinin sık olduğu yerlerde gradyan kuvvetli, seyrek olduğu yerlerde gradyan zayıftır.
Basınç Merkezleri Arasındaki Uzaklık
Basınç farkları aynı olan, ancak birbirlerinden farklı uzaklıkta bulunan noktalar arasında rüzgar hızları farklıdır. Birbirine yakın olan noktalar arasında, izobar yüzeylerinin eğimi ile rüzgar hızı fazladır. Birbirine uzak olan noktalar arasında ise, izobar yüzeylerinin eğimi ile rüzgar hızı azdır.
Yer Yuvarlağı'nın Dönmesi
Dünya'nın dönüşüne rağlı olarak, rüzgarlar düz çizgiler yerine saparak hareket ederler. Bu sapmalar ise onlara hız kaybettirir.
Sürtünme
Engebeli arazilerde esen rüzgarlar, çok sayıda engelle karşılaştığı için hızlarında azalma olur. Bundan dolayı, sürtünmenin azaldığı düz ve açık alanlarda rüzgarların hızı daha fazladır.
Rüzgarın Esme Sıklığı (Frekansı)
Rüzgarın bir yöndeki esme sayısına rüzgarın esme sıklığı (frekansı) denir. Rüzgarın esme sıklığı, rüzgarın hangi yönden, ne kadar süreyle ve kaç defa estiğini gösterir. Rüzgar esme sıklıkları rüzgar gülü diyagramları ile gösterilir.
Rüzgar Çeşitleri
Rüzgarlar; esme hızı, esme sıklığı, sıcaklık özelliği ve süreleri gibi kriterler dikkate alınarak üç grup altında incelenir.
a. Sürekli Rüzgarlar
b. Muson Rüzgarları | Devirli Rüzgarlar
c. Yerel Rüzgarlar
Yorumlar
Yorum Gönder