Sıcaklık | İklim Elemanları
Canlı hayatını ve coğrafî koşulları en çok etkileyen iklim elemanı sıcaklıktır. Basınç, rüzgâr oluşumu, buharlaşmanın meydana gelmesi, yağış ve nemlilik gibi hava olayları sıcaklığa bağlıdır. Günlük hayatımızda sıcaklık ve ısı aynı anlamlarda kullanılmaktadır. Oysa sıcaklık ve ısı birbirlerinden farklı kavramlardır. Isı, cisimlerde var olan potansiyel enerjidir. Sıcaklık ise, cisimlerdeki bu potansiyel enerjinin ortaya çıkması durumudur. Isı, kalori ile ölçülürken, sıcaklık santigrat derece (°C) ile ölçülür.
İklimi ilgilendiren araştırmalarda, ısıdan çok sıcaklığın etkileri önemli olduğu için, atmosferin ısısından değil sıcaklığından söz etmek gerekir. Bu nedenle coğrafi konularda sıcaklık daha çok kullanılır.
Yeryüzündeki ve atmosferdeki sıcaklığın ana kaynağı Güneş'tir. Güneş'in etrafına yaydığı ışınlara güneş radyasyonu denir. Güneş ışınları dalga demetleri hâlinde yeryüzüne ulaşır. Dalga demetleri, çevreyi aydınlatan ve renklerin algılanmasını sağlayan ışık ışınları, ısı enerjisini taşıyan kızıl ötesi ışınlar ve bitkilerde özümlemeyi sağlayan mor ötesi ışınlardan oluşur. Güneş ışınları vasıtasıyla gelen enerji, atmosferi geçerek yeryüzüne ulaşır ve yeryüzünü ısıtır. Güneş'ten Dünya'mıza atmosferin üst kısmında 1 cm2 ye yaklaşık 2 kalori enerji gelir. Bu enerji miktarına güneş sabitesi (solar konstant) adı verilir. Ancak, Güneş'ten gelen bu enerjinin tamamı yeryüzüne ulaşamaz. Bir kısmı atmosferde alıkonur, bir kısmı da atmosferin yüzeyinden geri yansır.
Dünya'mıza Güneş'ten gelen enerji miktarı % 100 kabul edilirse:
* Enerjinin % 25'i bulutların ve atmosferin etkisi ile uzaya doğru yansır. Bu enerjinin aydınlanmaya ve ısınmaya etkisi yoktur.
* % 25'i atmosferde dağılarak gölge yerlerin aydınlatılmasını ve gökyüzünün mavi görünmesini sağlar. Bu na difüzyon denilmektedir. Daha sonra bu enerjinin % 16'sı yeryüzüne ulaşır ve burayı ısıtır.
* % 15'i atmosfer tarafından emilerek (absorbe edilerek) atmosferin ısınmasını sağlar. Güneş ışınlarının atmosferde emilmesine soğurulma da denir.
* % 35'i yeryüzüne ulaşır. % 8'i ise yeryüzüne çarptıktan sonra tekrar uzaya yansır. Bu % 8'lik enerjinin de aydınlanmaya ve ısınmaya etkisi yoktur.
Bu açıklamalardan da anlaşıldığı gibi, Güneş'ten geler ışınların % 25'i atmosferden, % 8'i de yeryüzünden uzaya yansıyarak aydınlanmaya ve ısınmaya hiçbir etki yapmaz. % 33 oranında yansıyan bu ışınlara albedo
adı verilir.
Sıcaklık, yeryüzünden itibaren yükseldikçe her 200 metrede 1 °C azalır. Ancak bu düzenlilik her zaman görülmeyebilir. Kış mevsiminde bazı günler, çevrede Duiunan soğuk hava çukur alanlara yığılır. Bu durumsa yeryüzüne yakın kısımlarda hava soğuk, üst kısımlarda hava sıcak olur. Bu olaya sıcaklık terselmesi denir.
Kış aylarında, sıcaklık terselmesinin meydana geldiği çukur yerlerde hava soğuktur ve buna bağlı olarak sis görülür. Yüksek kesimler daha sıcaktır ve buna bağlı olarak hava açıktır.
Sıcaklığın yeryüzündeki dağılışı önemli farklılıklar gösterir. Sıcaklığın dağılışını etkileyen çeşitli faktörler vardır. Bunlara sıcaklık etkenleri denir.
a. Güneş Işınlarının Yeryüzüne Düşme Açısı
b. Güneş ışınlarının Atmosferde Aldığı Yol
c. Güneşlenme Süresi
d. Yükselti
e. Kara ve Denizlerin Dağılışı
f. Atmosferin Nem Derecesi
g. Okyanus Akıntıları
h. Rüzgarlar
ı. Bitki Örtüsü
j. Diğer Etkenler
İklimi ilgilendiren araştırmalarda, ısıdan çok sıcaklığın etkileri önemli olduğu için, atmosferin ısısından değil sıcaklığından söz etmek gerekir. Bu nedenle coğrafi konularda sıcaklık daha çok kullanılır.
Yeryüzündeki ve atmosferdeki sıcaklığın ana kaynağı Güneş'tir. Güneş'in etrafına yaydığı ışınlara güneş radyasyonu denir. Güneş ışınları dalga demetleri hâlinde yeryüzüne ulaşır. Dalga demetleri, çevreyi aydınlatan ve renklerin algılanmasını sağlayan ışık ışınları, ısı enerjisini taşıyan kızıl ötesi ışınlar ve bitkilerde özümlemeyi sağlayan mor ötesi ışınlardan oluşur. Güneş ışınları vasıtasıyla gelen enerji, atmosferi geçerek yeryüzüne ulaşır ve yeryüzünü ısıtır. Güneş'ten Dünya'mıza atmosferin üst kısmında 1 cm2 ye yaklaşık 2 kalori enerji gelir. Bu enerji miktarına güneş sabitesi (solar konstant) adı verilir. Ancak, Güneş'ten gelen bu enerjinin tamamı yeryüzüne ulaşamaz. Bir kısmı atmosferde alıkonur, bir kısmı da atmosferin yüzeyinden geri yansır.
Dünya'mıza Güneş'ten gelen enerji miktarı % 100 kabul edilirse:
* Enerjinin % 25'i bulutların ve atmosferin etkisi ile uzaya doğru yansır. Bu enerjinin aydınlanmaya ve ısınmaya etkisi yoktur.
* % 25'i atmosferde dağılarak gölge yerlerin aydınlatılmasını ve gökyüzünün mavi görünmesini sağlar. Bu na difüzyon denilmektedir. Daha sonra bu enerjinin % 16'sı yeryüzüne ulaşır ve burayı ısıtır.
* % 15'i atmosfer tarafından emilerek (absorbe edilerek) atmosferin ısınmasını sağlar. Güneş ışınlarının atmosferde emilmesine soğurulma da denir.
* % 35'i yeryüzüne ulaşır. % 8'i ise yeryüzüne çarptıktan sonra tekrar uzaya yansır. Bu % 8'lik enerjinin de aydınlanmaya ve ısınmaya etkisi yoktur.
Bu açıklamalardan da anlaşıldığı gibi, Güneş'ten geler ışınların % 25'i atmosferden, % 8'i de yeryüzünden uzaya yansıyarak aydınlanmaya ve ısınmaya hiçbir etki yapmaz. % 33 oranında yansıyan bu ışınlara albedo
adı verilir.
Sıcaklık, yeryüzünden itibaren yükseldikçe her 200 metrede 1 °C azalır. Ancak bu düzenlilik her zaman görülmeyebilir. Kış mevsiminde bazı günler, çevrede Duiunan soğuk hava çukur alanlara yığılır. Bu durumsa yeryüzüne yakın kısımlarda hava soğuk, üst kısımlarda hava sıcak olur. Bu olaya sıcaklık terselmesi denir.
Sıcaklık terselmesi Ankara, Erzurum, Iğdır, Diyarbakır gibi illerde kış aylarında sıkça meydana gelir. Sıcaklık terselmeleri, bu illerde hava kirliliğinin artmasına yol açar.
Kış aylarında, sıcaklık terselmesinin meydana geldiği çukur yerlerde hava soğuktur ve buna bağlı olarak sis görülür. Yüksek kesimler daha sıcaktır ve buna bağlı olarak hava açıktır.
Sıcaklığın yeryüzündeki dağılışı önemli farklılıklar gösterir. Sıcaklığın dağılışını etkileyen çeşitli faktörler vardır. Bunlara sıcaklık etkenleri denir.
Sıcaklığın Dağılışını Etkileyen Faktörler
a. Güneş Işınlarının Yeryüzüne Düşme Açısı
b. Güneş ışınlarının Atmosferde Aldığı Yol
c. Güneşlenme Süresi
d. Yükselti
e. Kara ve Denizlerin Dağılışı
f. Atmosferin Nem Derecesi
g. Okyanus Akıntıları
h. Rüzgarlar
ı. Bitki Örtüsü
j. Diğer Etkenler
Yorumlar
Yorum Gönder