Yerel Rüzgarlar
Yerel rüzgarlar, yeryüzündeki genel hava dolaşımına bağlı rüzgarların yöresel koşullarla değişikliğe uğraması sonucunda oluşurlar. Esiş süreleri kısadır ve etki alanları dardır.
Yerel rüzgarlar şu başlıkalar altında toplanır:
Gün boyunca meydana gelen sıcaklık ve basınç farkları sonucu oluşurlar. Gün içinde yön değiştirirler ve birbirlerine zıt yönde eserler. Basınç farkı az olduğundan hızları da azdır. Özellikle orta kuşakta yaz aylarında etkili olurlar. Meltemler, kuvvetli rüzgârların etkili olmadığı dönemlerde oluşabilirler.
Meltem rüzgarları ikiye ayrılır:
Gündüz, karalar daha çok ısındığı için alçak basınç alanı, denizler ise yüksek basınç alanıdır. Bunun sonucunda denizden karaya doğru serin ve nemli bir rüzgar eser. Buna deniz meltemi denir.
Deniz meltemi, İzmir'de sıcak yaz günlerinde çok sık meydana gelir. Ege denizinden İzmir ve çevresine doğru esen deniz meltemine imbat adı verilir.
Gece ise, karalar daha fazla soğuyarak yüksek basınç alanı hâline gelirler. Denizler daha sıcaktır ve basınç düşüktür. Bunun sonucunda karadan denize doğru serin ve kuru bir rüzgar eser. Buna da kara meltemi denir.
Gündüz, dağ dorukları vadilerden daha erken ısınır ve alçak basınç alanı oluşur. Vadiler ise daha serindir ve yüksek basınç alanıdır. Bunun sonucunda, vadi tabanlarından dağ yamacına ve doruklarına doğru rüzgar eser. Buna vadi rüzgarı ya da vadi meltemi denir.
Geceleri ise, dağ dorukları daha çabuk soğur ve yüksek basınç alanı oluşur. Vadiler ise daha sıcaktır ve alçak basınç alanıdır. Bunun sonucunda, dağ dorukları ve yamaçlarından vadi tabanlarına doğru rüzgâr eser. Buna da dağ rüzgarı ya da dağ meltemi denir.
Sıcak yerlerden kaynaklanan rüzgârlardır. Buna bağlı olarak etkiledikleri yerlerde sıcaklığı artırırlar.
Yeryüzünde en çok bilinenleri şunlardır:
Hava kütleleri dağ zirvesine doğru çıkarken, sıcaklığı her 100 metrede yaklaşık 0,5 °C azalır. Belirli bir yükseklikten sonra havadaki nem yağış olarak düşer. Hava kütlesi dağın diğer yamacına geçtiğinde kuru özelliktedir ve yamaca sürtünerek alçalır. Sürtünmenin etkisiyle sıcaklığı her 100 metrede yaklaşık 1 °C artar. Dağ zirvelerinden aşağıya doğru esen bu sıcak ve kuru rüzgâra föhn rüzgarı adı verilir.
Föhn rüzgarı, Avrupa'da Alp dağlarının kuzey eteklerinde görüldüğünden bu adı almıştır. Dünya'daki diğer örnekleri de bu isimle bilinmektedir. Föhn rüzgarları, Türkiye'de Toroslar ile Kuzey Anadolu dağlarının her iki yamacında da görülür.
Föhn rüzgarının etkili olduğu yerlerde havanın sıcaklığı ile nem açığı artar. Bitkilerin olgunlaşma ve hasat süresi kısalır. Bazı tarım ürünlerinde kurutucu etki de yapacağından verimi düşürür.
Büyük Sahra çölünden Kuzey Afrika ve Güney İtalya'ya doğru esen toz yüklü, sıcak ve kuru rüzgarlardır. Estiği alanlarda bitkileri kavuran bu rüzgârlara İspanya'da leveche, Tunus'ta ise chili denilmektedir.
Sudan'dan gelen ve Mısır'dan Akdeniz'e doğru esen sıcak, kuru ve boğucu bir rüzgardır.
Soğuk yerlerden kaynaklanan rüzgarlardır. Buna bağlı olarak etkiledikleri yerlerde sıcaklığı düşürürler.
Yeryüzünde en çok bilinenleri şunlardır:
Dalmaçya kıyılarında, Dinar Alpleri'nden Adriya denizine doğru esen soğuk ve kuru rüzgardır.
İspanya ve Fransa'da kuzey ve kuzeybatıdan Akdeniz'e doğru esen soğuk ve kuru bir rüzgârdır. Etkisi en fazla Rhone (Ron) vadisinde görülür.
Romanya'da, kuzeydoğudan Aşağı Tuna ovasına doğru esen soğuk rüzgardır. Romanya' nın başkenti Bükreş'te krivetz etkili olduğunda sıcaklık 10-15 °C kadar düşer.
Sıcak kuşakta ve daha çok okyanuslar üzerinde oluşan rüzgarlardır. Belli yollar izleyerek karaların üzerine de sokulurlar. Çok büyük hızla esen bu rüzgarların bazılarının hızı saatte 300 - 500 km'yi bulur. Etkili oldukları yerlere büyük zarar verirler.
Tropikal rüzgarlara, Asya denizlerinde ve Avustralya'nın Büyük okyanus kıyılarında Typhoon (Tayfun), Meksika körfezi kıyıları ile Antil adalarında Hurrican (Hariken), Avustralya'da Willy Willy (Vili Vili) denilmektedir.
Tropikal rüzgarlara benzeyen, ancak daha dar alanlarda görülen bir başka rüzgar da hortum'dur. Tropikal alçak basınç alanlarında, hava bazen sarmal bir haremle döner. Bu hareketle meydana gelen hortum yere doğru uzanır. Hortumlar deniz üzerinde ise küçük gemiler alabora olur ve batar. Karalarda da hortumun geçtiği yerlerde ağaçlar devrilir, evlerin çatıları uçar.
Hortumlara Afrika'nın bazı kesimlerinde, Lâtin Amerika kıyılarında ve ABD'deki Missisipi havzasında tornado (dönen rüzgar) adı verilir.
Yerel rüzgarlar şu başlıkalar altında toplanır:
Meltem Rüzgarları
Gün boyunca meydana gelen sıcaklık ve basınç farkları sonucu oluşurlar. Gün içinde yön değiştirirler ve birbirlerine zıt yönde eserler. Basınç farkı az olduğundan hızları da azdır. Özellikle orta kuşakta yaz aylarında etkili olurlar. Meltemler, kuvvetli rüzgârların etkili olmadığı dönemlerde oluşabilirler.
Meltem rüzgarları ikiye ayrılır:
Deniz ve Kara Meltemleri
Gündüz, karalar daha çok ısındığı için alçak basınç alanı, denizler ise yüksek basınç alanıdır. Bunun sonucunda denizden karaya doğru serin ve nemli bir rüzgar eser. Buna deniz meltemi denir.
Deniz meltemi, İzmir'de sıcak yaz günlerinde çok sık meydana gelir. Ege denizinden İzmir ve çevresine doğru esen deniz meltemine imbat adı verilir.
Gece ise, karalar daha fazla soğuyarak yüksek basınç alanı hâline gelirler. Denizler daha sıcaktır ve basınç düşüktür. Bunun sonucunda karadan denize doğru serin ve kuru bir rüzgar eser. Buna da kara meltemi denir.
Vadi ve Dağ Meltemleri
Gündüz, dağ dorukları vadilerden daha erken ısınır ve alçak basınç alanı oluşur. Vadiler ise daha serindir ve yüksek basınç alanıdır. Bunun sonucunda, vadi tabanlarından dağ yamacına ve doruklarına doğru rüzgar eser. Buna vadi rüzgarı ya da vadi meltemi denir.
Geceleri ise, dağ dorukları daha çabuk soğur ve yüksek basınç alanı oluşur. Vadiler ise daha sıcaktır ve alçak basınç alanıdır. Bunun sonucunda, dağ dorukları ve yamaçlarından vadi tabanlarına doğru rüzgâr eser. Buna da dağ rüzgarı ya da dağ meltemi denir.
Sıcak Yerel Rüzgarlar
Sıcak yerlerden kaynaklanan rüzgârlardır. Buna bağlı olarak etkiledikleri yerlerde sıcaklığı artırırlar.
Yeryüzünde en çok bilinenleri şunlardır:
Föhn (Fön) Rüzgarı
Hava kütleleri dağ zirvesine doğru çıkarken, sıcaklığı her 100 metrede yaklaşık 0,5 °C azalır. Belirli bir yükseklikten sonra havadaki nem yağış olarak düşer. Hava kütlesi dağın diğer yamacına geçtiğinde kuru özelliktedir ve yamaca sürtünerek alçalır. Sürtünmenin etkisiyle sıcaklığı her 100 metrede yaklaşık 1 °C artar. Dağ zirvelerinden aşağıya doğru esen bu sıcak ve kuru rüzgâra föhn rüzgarı adı verilir.
Föhn rüzgarı, Avrupa'da Alp dağlarının kuzey eteklerinde görüldüğünden bu adı almıştır. Dünya'daki diğer örnekleri de bu isimle bilinmektedir. Föhn rüzgarları, Türkiye'de Toroslar ile Kuzey Anadolu dağlarının her iki yamacında da görülür.
Föhn rüzgarının etkili olduğu yerlerde havanın sıcaklığı ile nem açığı artar. Bitkilerin olgunlaşma ve hasat süresi kısalır. Bazı tarım ürünlerinde kurutucu etki de yapacağından verimi düşürür.
Sirokko
Büyük Sahra çölünden Kuzey Afrika ve Güney İtalya'ya doğru esen toz yüklü, sıcak ve kuru rüzgarlardır. Estiği alanlarda bitkileri kavuran bu rüzgârlara İspanya'da leveche, Tunus'ta ise chili denilmektedir.
Hamsin
Sudan'dan gelen ve Mısır'dan Akdeniz'e doğru esen sıcak, kuru ve boğucu bir rüzgardır.
Lodos, Kıble ve Sam yeli (keşişleme) de Türkiye'de etkili olan sıcak yerel rüzgarlardır.
Soğuk Yerel Rüzgarlar
Soğuk yerlerden kaynaklanan rüzgarlardır. Buna bağlı olarak etkiledikleri yerlerde sıcaklığı düşürürler.
Yeryüzünde en çok bilinenleri şunlardır:
Bora
Dalmaçya kıyılarında, Dinar Alpleri'nden Adriya denizine doğru esen soğuk ve kuru rüzgardır.
Mistral
İspanya ve Fransa'da kuzey ve kuzeybatıdan Akdeniz'e doğru esen soğuk ve kuru bir rüzgârdır. Etkisi en fazla Rhone (Ron) vadisinde görülür.
Krivetz (h3)
Romanya'da, kuzeydoğudan Aşağı Tuna ovasına doğru esen soğuk rüzgardır. Romanya' nın başkenti Bükreş'te krivetz etkili olduğunda sıcaklık 10-15 °C kadar düşer.
Karayel, yıldız ve poyraz da Türkiye'de etkili olan soğuk yerel rüzgarlardır.
Tropikal Rüzgarlar
Sıcak kuşakta ve daha çok okyanuslar üzerinde oluşan rüzgarlardır. Belli yollar izleyerek karaların üzerine de sokulurlar. Çok büyük hızla esen bu rüzgarların bazılarının hızı saatte 300 - 500 km'yi bulur. Etkili oldukları yerlere büyük zarar verirler.
Tropikal rüzgarlara, Asya denizlerinde ve Avustralya'nın Büyük okyanus kıyılarında Typhoon (Tayfun), Meksika körfezi kıyıları ile Antil adalarında Hurrican (Hariken), Avustralya'da Willy Willy (Vili Vili) denilmektedir.
Tropikal rüzgarlara benzeyen, ancak daha dar alanlarda görülen bir başka rüzgar da hortum'dur. Tropikal alçak basınç alanlarında, hava bazen sarmal bir haremle döner. Bu hareketle meydana gelen hortum yere doğru uzanır. Hortumlar deniz üzerinde ise küçük gemiler alabora olur ve batar. Karalarda da hortumun geçtiği yerlerde ağaçlar devrilir, evlerin çatıları uçar.
Hortumlara Afrika'nın bazı kesimlerinde, Lâtin Amerika kıyılarında ve ABD'deki Missisipi havzasında tornado (dönen rüzgar) adı verilir.
cok güzel öğretiyo
YanıtlaSil