Kayaçlar
Belirli bir kimyasal formülü olan katı ya da sıvı maddelere mineral adı verilir. Bir ya da birden çok katı mineralin doğal bir çimentoyla birleşerek biraraya gelmesiyle taş (kayaç) adı verilen malzemeler oluşur. Yer kabuğunun ana malzemesi olan kayaçların oluşum kökeni magmadır. Fakat kayaçların bir bölümü çeşitli olaylann etkisiyle özellikleri değişerek farklı isimlerle anılır.
Kayaçlar oluşumlarında göre üç grupta toplanır:
Yer'in derinliklerindeki kızgın ve hamurumsu kıvamdaki magmanın çeşitli şekillerde soğumasıyla oluşmuş kayaçdır. Minerallerden oluşan ve yığınlar hâlinde bulunan bu kayaçlar oldukça sert ve dayanıklı kütlelerdir. İçlerinde canlı kalıntısı (fosil) pek bulunmaz. Yerin derinliklerindeki magmanın yer kabuğunun arasındaki çatlaklara sokularak buralarda ağır ağır soğumasıyla oluşan kayaçlara iç püskürük kayaçlar (derinlik kayaçları) denir. Genellikle açık renkli olan bu taşlar iri tanelidir Granit ve siyanit en yaygın olan iç püskürük taşlardır. Magmanın yer kabuğunu geçerek yeryüzüne ulaşması olayına volkanizma denir. Volkanik olaylar sonucu yeryüzüne ulaşan magma, yüzeyde havayla karşılaşarak hızla soğur. Bu şekilde dış püskürük kayaçlar oluşur. Bu taşlar hızlı soğumanın etkisiyle ince kristalli bir yapıdadır. Bu taşların en yaygın örneği bazalt'tır. Volkan konilerinden püsküren irili ufaklı parçaların halindeki magmanın soğumasıyla oluşan volkan tüfleri de yine püskürük kayaçlara bir örnektir. Nitekim Nevşehir - Ürgüp yöresindeki peri bacalarının oluştuğu sahada bu tür taşlar oldukça yaygındır.
Yeryüzüne ulaşan püskürük kayaçlar, iklim olayları ve çeşitli dış etkenlerle (akarsu, sel suları, rüzgârlar gibi) karşılaştıklarında zamanla parçalanarak çözülür. Bu şekilde dağılan küçük parçalar yine çeşitli dış etkenlerle taşınarak çukur olan göl ve deniz sahalarında birikir. Bu şekildeki tortulanma olayları sonucunda tortul kayaçlar oluşur. Çeşitli kalınlıktaki tabakalardan oluşan bu taşlar içinde canlı kalıntılarına sıkça rastlanır. Tortul kayaçlar tortulanma şekillerine göre üç grupta toplanır.
Akarsu, rüzgar ve buzul gibi dış kuvvetlerin çeşitli sahalardan aşındırdıkları taş parçalarını beraberinde taşıyarak, çukur yerlerde biriktirmesiyle doğal bir çimentoyla birleşerek oluşan kayaçlardır. Bu kayaçlar, içindeki malzemelere göre değişik isimlerle anılır. Kum taşı, çakıl taşı (konglomera) ve kil taşı bu kayaçların başlıcalarıdır.
Kireç, tuz ve jips gibi suda çözünebilen minerallerin sular tarafıdan başka sahalardan kimyasal yoldan aşındırılarak çeşitli şekillerde çökelmesiyle oluşan kayaçlardır. Kireç taşı (kalker), alçı taşı (jips) ve kaya tuzu bu şekilde oluşan taşlara birer örnektir.
Bitkisel ve hayvansal maddenin, havasız bir ortamda ve basınç altında değişerek çökelmesiyle oluşan kayaçlardır. Taş kömürü, linyit, antrasit, turba, mercan kalkeri ve tebeşir bu tür kayaçlara örneklerdir.
Püskürük ve tortul kayaçlar, Yer'in derinliklerindeki yüksek sıcaklık ve basınç şartları altında eski özelliklerini kaybederek, yeni özellikler kazanır. Yer kabuğunu oluşturan çeşitli tabakaların ağırlığı altında kalan bu kayaçlar zamanla sıkışır, yoğunlukları artar, renkleri koyulaşır ve parlak yüzeyli bir görünüm kazanır. Kireç taşının başkalaşmasıyla oluşan mermer, granitin başkalaşmasıyla oluşan gnays ve kum taşının başkalaşmasıyla oluşan kuvarsit bu tür kayaçlara birer örnektir.
Kayaçlar oluşumlarında göre üç grupta toplanır:
Püskürük Kayaçlar | Magmatik Kayaçlar
Yer'in derinliklerindeki kızgın ve hamurumsu kıvamdaki magmanın çeşitli şekillerde soğumasıyla oluşmuş kayaçdır. Minerallerden oluşan ve yığınlar hâlinde bulunan bu kayaçlar oldukça sert ve dayanıklı kütlelerdir. İçlerinde canlı kalıntısı (fosil) pek bulunmaz. Yerin derinliklerindeki magmanın yer kabuğunun arasındaki çatlaklara sokularak buralarda ağır ağır soğumasıyla oluşan kayaçlara iç püskürük kayaçlar (derinlik kayaçları) denir. Genellikle açık renkli olan bu taşlar iri tanelidir Granit ve siyanit en yaygın olan iç püskürük taşlardır. Magmanın yer kabuğunu geçerek yeryüzüne ulaşması olayına volkanizma denir. Volkanik olaylar sonucu yeryüzüne ulaşan magma, yüzeyde havayla karşılaşarak hızla soğur. Bu şekilde dış püskürük kayaçlar oluşur. Bu taşlar hızlı soğumanın etkisiyle ince kristalli bir yapıdadır. Bu taşların en yaygın örneği bazalt'tır. Volkan konilerinden püsküren irili ufaklı parçaların halindeki magmanın soğumasıyla oluşan volkan tüfleri de yine püskürük kayaçlara bir örnektir. Nitekim Nevşehir - Ürgüp yöresindeki peri bacalarının oluştuğu sahada bu tür taşlar oldukça yaygındır.
Tortul Kayaçlar
Yeryüzüne ulaşan püskürük kayaçlar, iklim olayları ve çeşitli dış etkenlerle (akarsu, sel suları, rüzgârlar gibi) karşılaştıklarında zamanla parçalanarak çözülür. Bu şekilde dağılan küçük parçalar yine çeşitli dış etkenlerle taşınarak çukur olan göl ve deniz sahalarında birikir. Bu şekildeki tortulanma olayları sonucunda tortul kayaçlar oluşur. Çeşitli kalınlıktaki tabakalardan oluşan bu taşlar içinde canlı kalıntılarına sıkça rastlanır. Tortul kayaçlar tortulanma şekillerine göre üç grupta toplanır.
Fiziksel (Mekanik) Tortul Kayaçlar
Akarsu, rüzgar ve buzul gibi dış kuvvetlerin çeşitli sahalardan aşındırdıkları taş parçalarını beraberinde taşıyarak, çukur yerlerde biriktirmesiyle doğal bir çimentoyla birleşerek oluşan kayaçlardır. Bu kayaçlar, içindeki malzemelere göre değişik isimlerle anılır. Kum taşı, çakıl taşı (konglomera) ve kil taşı bu kayaçların başlıcalarıdır.
Kimyasal Tortul Kayaçlar
Kireç, tuz ve jips gibi suda çözünebilen minerallerin sular tarafıdan başka sahalardan kimyasal yoldan aşındırılarak çeşitli şekillerde çökelmesiyle oluşan kayaçlardır. Kireç taşı (kalker), alçı taşı (jips) ve kaya tuzu bu şekilde oluşan taşlara birer örnektir.
Organik Tortul Kayaçlar
Bitkisel ve hayvansal maddenin, havasız bir ortamda ve basınç altında değişerek çökelmesiyle oluşan kayaçlardır. Taş kömürü, linyit, antrasit, turba, mercan kalkeri ve tebeşir bu tür kayaçlara örneklerdir.
Başkalaşım Kayaçlar | Metamorfik Kayaçlar
Püskürük ve tortul kayaçlar, Yer'in derinliklerindeki yüksek sıcaklık ve basınç şartları altında eski özelliklerini kaybederek, yeni özellikler kazanır. Yer kabuğunu oluşturan çeşitli tabakaların ağırlığı altında kalan bu kayaçlar zamanla sıkışır, yoğunlukları artar, renkleri koyulaşır ve parlak yüzeyli bir görünüm kazanır. Kireç taşının başkalaşmasıyla oluşan mermer, granitin başkalaşmasıyla oluşan gnays ve kum taşının başkalaşmasıyla oluşan kuvarsit bu tür kayaçlara birer örnektir.
Yorumlar
Yorum Gönder