Yeryüzündeki Sıcaklık Dağılışı
Sıcaklıkların Dünya üzerindeki ya da bir ülkedeki dağılışı izoterm haritaları ile gösterilir, izotermler, sıcaklıkları eşit olan noktaların birleştirilmesiyle elde edilen eğrilerdir. Bunlara eş sıcaklık eğrileri de denilmektedir. İzoterm haritaları günlük, aylık, yıllık ve uzun yılların ortalama değerlerine göre çizilir.
İzoterm haritaları ikiye ayrılır:
Bu haritalar, yeryüzünde ölçülen gerçek sıcaklık değerlerini gösterirler. Ancak, gerçek değerler yeryüzü şekillerine göre büyük farklılıklar gösterir.
Yükselti sıcaklığı etkileyen en önemli faktörlerden biridir. Bu nedenle yükseltileri farklı yerlerin sıcaklıklarını karşılaştırabilmek için izoterm haritaları çizilirken sıcaklıklar deniz seviyesine indirgenir. Böylece her yerin sıfır metre yükseklikte olduğu varsayılır. Her yerin gerçek sıcaklığına, yükseltiden dolayı kaybettiği sıcaklığın ek-lenmesiyle indirgenmiş sıcaklık bulunur. Örneğin, 1000 metre yükseklikteki bir yerin gerçek sıcaklığı 15 °C ise, bu yerin deniz seviyesine indirgenmiş sıcaklığı;
15 °C +(1000 : 100) x 0,5 =15 °C + 5 °C = 20 °C'dir.
Yeryüzündeki sıcaklık dağılışını incelemek için daha çok yıllık ortalama sıcaklık dağılışı haritası ile ekstrem (en sıcak ve en soğuk) ayları temsil eden ocak ve temmuz izoterm haritaları kullanılır.
Yeryüzündeki yıllık ortalama sıcaklık dağılışını gösteren harita incelendiğinde aşağıdaki sonuçlar ortaya çıkar:
• Dünya'nın geoit şekline bağlı olarak, genelde ekvatordan kutuplara gidildikçe sıcaklık değerleri azalır. Ancak, en yüksek sıcaklıklar ekvator çevresinde değil, Kuzey Yarım Küre'deki Yengeç dönencesi çevresinde gözlenir.
• Kuzey Yarım Küre, Güney Yarım Küre'ye göre daha sıcaktır. Çünkü Kuzey Yarım Küre'de karaların kapladığı alan Güney Yarım Küre'dekinden fazladır.
• Kuzey Yarım Küre'de, yüksek enlemlerdeki karaların batı kıyıları, doğu kıyılarına göre daha sıcaktır. Bunun nedeni karaların batı kıyılarında sıcak okyanus akıntılarının (Gulf Stream, Alaska gibi) etkili olmasıdır.
• Kuzey Yarım Küre'deki yıllık sıcaklık farkları, Güney Yarım Küre'dekinden daha fazladır. Bunun nedeni, Kuzey Yarım Küre'de karaların kapladığı alanın Güney Yarım Küre'dekinden fazla olmasıdır.
• Kuzey Kutup Bölgesi'ndeki sıcaklık değerleri, Güney Kutup Bölgesi'ndekine göre daha düşüktür. Bu durum, yine kara ve deniz dağılışıyla ilgilidir.
• Normal koşullarda termik ekvator ile Yer ekvatorunun üst üste çakışması gerekir. Ancak termik ekvator ortalama 8° kuzeye kaymıştır. Nedeni, Kuzey Yarım Küre'de karaların fazla olması ve sıcak okyanus akıntılarının etkisidir.
Yeryüzünde üç farklı sıcaklık kuşağı meydana gelmiştir:
Bu kuşakta yıllık ortalama sıcaklık 20 °C'nin üzerindedir. Bununla birlikte, bazı araştırmacılar en soğuk ay ortalama sıcaklığının 18 °C'den fazla olduğu yerleri sıcak kuşak içinde gösterirler. Güneş ışınları, bu kuşağa yılda iki kez dik, diğer zamanlarda da dike yakın açılarla geldiğinden, buralar yeryüzünün en çok ısınan yerleridir.
Bu kuşakta yıllık ortalama sıcaklık 20 °C'nin altındadır. Fakat en soğuk ay ortalaması 10 °C nin üzerindedir. Ilıman kuşağın kapladığı alan Kuzey Yarım Küre'de daha geniştir.
Bu kuşakta, en sıcak ayın ortalaması bile 10 °C'nin altındadır. Kutup bölgeleri bu kuşakta yer alır. Soğuk kuşak, denizlerin daha çok yer kaplaması nedeniyle, Güney Yarım Küre'de daha geniş bir alana yayılmıştır.
Yeryüzündeki ocak ayı ortalama sıcaklık dağılışını gösteren harita incelendiğinde aşağıdaki sonuçlar ortaya çıkar:
• Ocak ayında Kuzey Yarım Küre'de kış mevsimi yaşanır. Bu nedenle en düşük sıcaklıklar Kuzey Yarım Küre'dedir. En düşük sıcaklık ortalamaları Asya kıt'asının kuzeydoğusundadır (-40 °C'nin altında).
• Ocak ayında, Güney Yarım Küre'de yaz mevsimi yaşanır. Bu nedenle en yüksek sıcaklıklar Güney Yarım Küre'dedir. En yüksek sıcaklık ortalamaları Afrika kıt'asının güneyi ile Avustralya'dadır. ( 30 °C'nin üzerinde)
• İzoterm eğrileri, ocak ayında Kuzey Yarım Küre'de karalar üzerinde güneye, denizler üzerinde ise kuzeye doğru çıkıntı yapar. Bu durum, bize ocak ayında Kuzey Yarım Küre'de karaların denizlerden daha soğuk olduğunu gösterir.
• Güney Yarım Küre'de ise izoterm eğrilerinin uzanışı Kuzey Yarım Küre'dekinin tersi bir durumdadır. Ancak uzanışları daha düzgündür.
• Okyanusların doğu kıyılarının, batı kıyılarına göre daha sıcak olduğu gözlenir. Bu durum okyanusların doğu kıyılarındaki sıcak okyanus akıntılarının ve batı rüzgârlarının olumlu etkisinden kaynaklanır.
Yeryüzündeki temmuz ayı ortalama sıcaklık dağılışını gösteren harita incelendiğinde aşağıdaki sonuçlar ortaya çıkar:
• Temmuz ayında Kuzey Yarım Küre'de yaz mevsimi yaşanır. Bu nedenle en yüksek sıcaklıklar Kuzey Yarım Küre'dedir. En yüksek sıcaklık ortalamaları Afrika'nın kuzeyi ile Kuzey Amerika ve Asya kıt'alarının iç kesimlerindedir (30 °C'nin üzerinde).
• Temmuz ayında, Güney Yarım Küre'de kış mevsimi yaşanır. Bu nedenle en düşük sıcaklıklar Güney Yarım Küre'dedir. En düşük sıcaklık ortalamaları Antarktika kıt'asındadır (- 25 °C'nin altında).
• İzoterm eğrileri, temmuz ayında Kuzey Yarım Küre' de karalar üzerinde kuzeye, denizler üzerinde güneye yönelir. Bu durum, bize temmuz ayında Kuzey Yarım Küre'de karaların denizlerden daha sıcak olduğunu gösterir.
• Güney Yarım Küre'de ise izoterm eğrilerinin uzanışı Kuzey Yarım Küre'dekinin tersi bir durumdadır. Ancak uzanışları daha düzgündür.
• Güney Yarım Küre'de denizler daha çok yer kapladığı için, bu yarım küredeki kış sıcaklıkları Kuzey Yarım Küre'deki kış sıcaklıklarından daha yüksektir.
İzoterm Haritaları
İzoterm haritaları ikiye ayrılır:
Gerçek İzoterm Haritaları
Bu haritalar, yeryüzünde ölçülen gerçek sıcaklık değerlerini gösterirler. Ancak, gerçek değerler yeryüzü şekillerine göre büyük farklılıklar gösterir.
İndirgenmiş İzoterm Haritaları
Yükselti sıcaklığı etkileyen en önemli faktörlerden biridir. Bu nedenle yükseltileri farklı yerlerin sıcaklıklarını karşılaştırabilmek için izoterm haritaları çizilirken sıcaklıklar deniz seviyesine indirgenir. Böylece her yerin sıfır metre yükseklikte olduğu varsayılır. Her yerin gerçek sıcaklığına, yükseltiden dolayı kaybettiği sıcaklığın ek-lenmesiyle indirgenmiş sıcaklık bulunur. Örneğin, 1000 metre yükseklikteki bir yerin gerçek sıcaklığı 15 °C ise, bu yerin deniz seviyesine indirgenmiş sıcaklığı;
15 °C +(1000 : 100) x 0,5 =15 °C + 5 °C = 20 °C'dir.
Yeryüzündeki sıcaklık dağılışını incelemek için daha çok yıllık ortalama sıcaklık dağılışı haritası ile ekstrem (en sıcak ve en soğuk) ayları temsil eden ocak ve temmuz izoterm haritaları kullanılır.
Dünya'nın Yıllık Ortalama Sıcaklık Dağılışı
Yeryüzündeki yıllık ortalama sıcaklık dağılışını gösteren harita incelendiğinde aşağıdaki sonuçlar ortaya çıkar:
• Dünya'nın geoit şekline bağlı olarak, genelde ekvatordan kutuplara gidildikçe sıcaklık değerleri azalır. Ancak, en yüksek sıcaklıklar ekvator çevresinde değil, Kuzey Yarım Küre'deki Yengeç dönencesi çevresinde gözlenir.
• Kuzey Yarım Küre, Güney Yarım Küre'ye göre daha sıcaktır. Çünkü Kuzey Yarım Küre'de karaların kapladığı alan Güney Yarım Küre'dekinden fazladır.
• Kuzey Yarım Küre'de, yüksek enlemlerdeki karaların batı kıyıları, doğu kıyılarına göre daha sıcaktır. Bunun nedeni karaların batı kıyılarında sıcak okyanus akıntılarının (Gulf Stream, Alaska gibi) etkili olmasıdır.
• Kuzey Yarım Küre'deki yıllık sıcaklık farkları, Güney Yarım Küre'dekinden daha fazladır. Bunun nedeni, Kuzey Yarım Küre'de karaların kapladığı alanın Güney Yarım Küre'dekinden fazla olmasıdır.
• Kuzey Kutup Bölgesi'ndeki sıcaklık değerleri, Güney Kutup Bölgesi'ndekine göre daha düşüktür. Bu durum, yine kara ve deniz dağılışıyla ilgilidir.
• Normal koşullarda termik ekvator ile Yer ekvatorunun üst üste çakışması gerekir. Ancak termik ekvator ortalama 8° kuzeye kaymıştır. Nedeni, Kuzey Yarım Küre'de karaların fazla olması ve sıcak okyanus akıntılarının etkisidir.
Meridyenlerin en sıcak noktalarını birleştiren eğriye termik ekvator denir.
Sıcaklık Kuşakları
Yeryüzünde üç farklı sıcaklık kuşağı meydana gelmiştir:
Sıcak Kuşak
Bu kuşakta yıllık ortalama sıcaklık 20 °C'nin üzerindedir. Bununla birlikte, bazı araştırmacılar en soğuk ay ortalama sıcaklığının 18 °C'den fazla olduğu yerleri sıcak kuşak içinde gösterirler. Güneş ışınları, bu kuşağa yılda iki kez dik, diğer zamanlarda da dike yakın açılarla geldiğinden, buralar yeryüzünün en çok ısınan yerleridir.
Ilıman Kuşak
Bu kuşakta yıllık ortalama sıcaklık 20 °C'nin altındadır. Fakat en soğuk ay ortalaması 10 °C nin üzerindedir. Ilıman kuşağın kapladığı alan Kuzey Yarım Küre'de daha geniştir.
Soğuk Kuşak
Bu kuşakta, en sıcak ayın ortalaması bile 10 °C'nin altındadır. Kutup bölgeleri bu kuşakta yer alır. Soğuk kuşak, denizlerin daha çok yer kaplaması nedeniyle, Güney Yarım Küre'de daha geniş bir alana yayılmıştır.
Sıcaklık kuşakları kara ve deniz dağılışına, sıcak ve soğuk okyanus akıntılarına göre bazı yerlerde genişler, bazı yerlerde daralırlar. Yaz ve kış mevsimlerindeki izoterm haritalarında kara ve denizler ile okyanus akıntılarının etkileri daha belirgin olarak görülür. Temmuz ayında Kuzey Yarım Küre'nin sıcak kuşağında yer alan kara kesimlerinde sıcaklık ortalamaları 30 - 35 °C'yi geçerken, ocak ayında aynı yarım küredeki karaların kuzey kesimlerinde sıcaklık ortalamaları -40 °C'nin altına düşer.
Dünya'nın Ocak Ayı Ortalama Sıcaklık Dağılışı
Yeryüzündeki ocak ayı ortalama sıcaklık dağılışını gösteren harita incelendiğinde aşağıdaki sonuçlar ortaya çıkar:
• Ocak ayında Kuzey Yarım Küre'de kış mevsimi yaşanır. Bu nedenle en düşük sıcaklıklar Kuzey Yarım Küre'dedir. En düşük sıcaklık ortalamaları Asya kıt'asının kuzeydoğusundadır (-40 °C'nin altında).
• Ocak ayında, Güney Yarım Küre'de yaz mevsimi yaşanır. Bu nedenle en yüksek sıcaklıklar Güney Yarım Küre'dedir. En yüksek sıcaklık ortalamaları Afrika kıt'asının güneyi ile Avustralya'dadır. ( 30 °C'nin üzerinde)
• İzoterm eğrileri, ocak ayında Kuzey Yarım Küre'de karalar üzerinde güneye, denizler üzerinde ise kuzeye doğru çıkıntı yapar. Bu durum, bize ocak ayında Kuzey Yarım Küre'de karaların denizlerden daha soğuk olduğunu gösterir.
• Güney Yarım Küre'de ise izoterm eğrilerinin uzanışı Kuzey Yarım Küre'dekinin tersi bir durumdadır. Ancak uzanışları daha düzgündür.
• Okyanusların doğu kıyılarının, batı kıyılarına göre daha sıcak olduğu gözlenir. Bu durum okyanusların doğu kıyılarındaki sıcak okyanus akıntılarının ve batı rüzgârlarının olumlu etkisinden kaynaklanır.
Dünyanın Temmuz Ayı Ortalama Sıcaklık Dağılışı
Yeryüzündeki temmuz ayı ortalama sıcaklık dağılışını gösteren harita incelendiğinde aşağıdaki sonuçlar ortaya çıkar:
• Temmuz ayında Kuzey Yarım Küre'de yaz mevsimi yaşanır. Bu nedenle en yüksek sıcaklıklar Kuzey Yarım Küre'dedir. En yüksek sıcaklık ortalamaları Afrika'nın kuzeyi ile Kuzey Amerika ve Asya kıt'alarının iç kesimlerindedir (30 °C'nin üzerinde).
• Temmuz ayında, Güney Yarım Küre'de kış mevsimi yaşanır. Bu nedenle en düşük sıcaklıklar Güney Yarım Küre'dedir. En düşük sıcaklık ortalamaları Antarktika kıt'asındadır (- 25 °C'nin altında).
• İzoterm eğrileri, temmuz ayında Kuzey Yarım Küre' de karalar üzerinde kuzeye, denizler üzerinde güneye yönelir. Bu durum, bize temmuz ayında Kuzey Yarım Küre'de karaların denizlerden daha sıcak olduğunu gösterir.
• Güney Yarım Küre'de ise izoterm eğrilerinin uzanışı Kuzey Yarım Küre'dekinin tersi bir durumdadır. Ancak uzanışları daha düzgündür.
• Güney Yarım Küre'de denizler daha çok yer kapladığı için, bu yarım küredeki kış sıcaklıkları Kuzey Yarım Küre'deki kış sıcaklıklarından daha yüksektir.
yııllık olan nerde ya :(
YanıtlaSil