Göller
Hidrosferin başlıca elemanlarından biri olan göller, iç sular kategorisinin en önemlilerinden biridir. Değişik tanımları yapılabilmekle birlikte, her yanı kara ile çevrili oldukça derin ve geniş durgun su örtülerine göl denir.
Tektonik hareketlerin çökme ya da kırılmalar sonucu açtığı çanaklarda, suların birikmesiyle oluşmuş göllerdir. Bu göller genel olarak, çok uzun ve dar çanaklara yerleşmişlerdir. Derinlikleri de çok fazladır (1400-1500 m.'yi aşanları vardır). En büyük göller tektonik kökenlidir.
Karstik erimeler sonucunda oluşurlar. Bunlara karst gölleri veya karstik göller denir. Karstik erime çanaklarında en fazla rastlanan göl oluşum tipi polye gölleri olup, bunları tamamen karstik erime sürecine bağlamak doğru olmaz. Örneğin; Türkiye'nin Göller Yöresi gölleri arasında yer alan Eğirdir ve Beyşehir gölleri tektono-karstik göllerdir.
Eski sönmüş volkan konilerinin tepelerindeki baca ağızlarında (kraterlerde) suların birikmesi sonucunda teşekkül etmişlerdir. Krater göllerinin kenarları sarp ve dik, çapları birkaç yüz m. ile birkaç km. arasında değişir.
Karın neve biçiminde, yani orta enlemlerin yüksek dağlarında kalıcı karlar şeklinde bulunduğu bölgelerde oluşmuştur. Bunlara sirk gölü veya buz yalağı gölü denir. Bu göllerin çanakları, genellikle dairesel ve huni biçimli şekiller gösterir. Bu tip göller, genellikle orta büyüklükte ve küçük yüzölçümlü göller olmalarına rağmen derin göller olarak dikkati çekerler.
Bunlara baraj gölleri de denir. Bunlar, vadiler yada çöküntü alanlarının önlerinin, doğal bir nedenle tıkanması sonucu oluşmuşlardır. Oluşumunda etkili olan faktöre göre; lav seti, heyelan seti, alüvyon seti, moren seti gölleri olarak sınıflandırılabilirler.
Besin açısından fazla zengin değildir. Normal olarak derin, üretim azdır. Oksijen tüm derinliklerde ve yıl boyunca vardır. Alg patlaması pek olmaz, buna karşın alglerin tür sayısı çok olabilir. Görünümü berrak ve mavidir.
Oligotrofik ve ötrofik göller arasında geçiş grubunu oluşturan göllerdir.
Besin yönünden çok zengindir. Askıda ve dipte çok miktarda organik madde vardır. Verimlilik çok yüksektir. En alt tabakalarda bazı dönemlerde oksijen azalması görülür. Göl çevresinde yosun ve bitki üretimi vardır. Alg patlaması olabilir.
Jeolojik olarak genç tüm göller oligotrofik göl iken zamanla ötrofik göl özelliğine doğru kayma gösterir. Ancak doğal olarak çok yavaş ilerleyen bu olay insan etkisiyle hızla gelişir. Sonuçta, su kaynağı kullanılmaz hale gelebilmektedir.
Sedimantasyon arttığında ötrofikasyon da ilerler, göl gittikçe sığlaşır ve sonuçta yok olur. Bu şekilde ötrofikasyonun hızlanması olayına "göllerin yaşlanması" denir.
Göl suları bütünü ile ele alındığı takdirde su kütlesinde yüzeyden derinliğe doğru termik tabakalaşmalar seçilmektedir. Bu termik tabakalaşmalarda, suyun maksimum yoğunluğa erişmiş olduğu 4° lik sıcaklığın önemi vardır. Göl suyunun sıcaklığı 4°'den yukarı olduğu takdirde sıcak sular üstte, soğuklar altta olmak üzere normal tabakalaşma mevcuttur.
Göl sularında erimiş halde muhtelif elemanlar vardır. Bu elemanların cinsi ve miktarı gölün menşeine, bulunduğu bölgenin jeolojik yapısına ve beslenme şartlarına, suyun sıcaklık derecesine göre değişmektedir.
Oluşum Kökenlerine Göre Göller
Tektonik Göller
Tektonik hareketlerin çökme ya da kırılmalar sonucu açtığı çanaklarda, suların birikmesiyle oluşmuş göllerdir. Bu göller genel olarak, çok uzun ve dar çanaklara yerleşmişlerdir. Derinlikleri de çok fazladır (1400-1500 m.'yi aşanları vardır). En büyük göller tektonik kökenlidir.
Karstik Göller
Karstik erimeler sonucunda oluşurlar. Bunlara karst gölleri veya karstik göller denir. Karstik erime çanaklarında en fazla rastlanan göl oluşum tipi polye gölleri olup, bunları tamamen karstik erime sürecine bağlamak doğru olmaz. Örneğin; Türkiye'nin Göller Yöresi gölleri arasında yer alan Eğirdir ve Beyşehir gölleri tektono-karstik göllerdir.
Krater Gölleri
Eski sönmüş volkan konilerinin tepelerindeki baca ağızlarında (kraterlerde) suların birikmesi sonucunda teşekkül etmişlerdir. Krater göllerinin kenarları sarp ve dik, çapları birkaç yüz m. ile birkaç km. arasında değişir.
Buzul Gölleri
Karın neve biçiminde, yani orta enlemlerin yüksek dağlarında kalıcı karlar şeklinde bulunduğu bölgelerde oluşmuştur. Bunlara sirk gölü veya buz yalağı gölü denir. Bu göllerin çanakları, genellikle dairesel ve huni biçimli şekiller gösterir. Bu tip göller, genellikle orta büyüklükte ve küçük yüzölçümlü göller olmalarına rağmen derin göller olarak dikkati çekerler.
Set (ya da baraj) Gölleri
Bunlara baraj gölleri de denir. Bunlar, vadiler yada çöküntü alanlarının önlerinin, doğal bir nedenle tıkanması sonucu oluşmuşlardır. Oluşumunda etkili olan faktöre göre; lav seti, heyelan seti, alüvyon seti, moren seti gölleri olarak sınıflandırılabilirler.
Kirlenme Durumuna Göre Göller
Oligotrofik Göller
Besin açısından fazla zengin değildir. Normal olarak derin, üretim azdır. Oksijen tüm derinliklerde ve yıl boyunca vardır. Alg patlaması pek olmaz, buna karşın alglerin tür sayısı çok olabilir. Görünümü berrak ve mavidir.
Mezotrofik Göller
Oligotrofik ve ötrofik göller arasında geçiş grubunu oluşturan göllerdir.
Ötrofik Göller
Besin yönünden çok zengindir. Askıda ve dipte çok miktarda organik madde vardır. Verimlilik çok yüksektir. En alt tabakalarda bazı dönemlerde oksijen azalması görülür. Göl çevresinde yosun ve bitki üretimi vardır. Alg patlaması olabilir.
Jeolojik olarak genç tüm göller oligotrofik göl iken zamanla ötrofik göl özelliğine doğru kayma gösterir. Ancak doğal olarak çok yavaş ilerleyen bu olay insan etkisiyle hızla gelişir. Sonuçta, su kaynağı kullanılmaz hale gelebilmektedir.
Sedimantasyon arttığında ötrofikasyon da ilerler, göl gittikçe sığlaşır ve sonuçta yok olur. Bu şekilde ötrofikasyonun hızlanması olayına "göllerin yaşlanması" denir.
Göl suları bütünü ile ele alındığı takdirde su kütlesinde yüzeyden derinliğe doğru termik tabakalaşmalar seçilmektedir. Bu termik tabakalaşmalarda, suyun maksimum yoğunluğa erişmiş olduğu 4° lik sıcaklığın önemi vardır. Göl suyunun sıcaklığı 4°'den yukarı olduğu takdirde sıcak sular üstte, soğuklar altta olmak üzere normal tabakalaşma mevcuttur.
Göl sularında erimiş halde muhtelif elemanlar vardır. Bu elemanların cinsi ve miktarı gölün menşeine, bulunduğu bölgenin jeolojik yapısına ve beslenme şartlarına, suyun sıcaklık derecesine göre değişmektedir.
Yorumlar
Yorum Gönder