Ozon Tabakası
Etrafımızı çevreleyen atmosfer, çeşitli katmanlardan oluşmaktadır. Yoğunluğu yerden uzaklaştıkça azalan atmosferin katmanları bütün canlılığın görüldüğü, hava hareketlerinin etkili olduğu yerdir. Atmosferin her tabakasında, fiziksel ve kimyasal olaylar farklıdır.
Yeyüzeyinden 15-40 km yukarıda ince bir katman halinde ozon tabakası yer almaktadır. Bu tabaka, güneşten gelen ultraviyole ışınlarını filtre etmesi bakımından hayati önem taşımaktadır.
Güneşin ultraviyole ışınları, oksijen moleküllerini parçalayarak oksijen atomlarını ortaya çıkarmakta ve oksijen atomları diğer oksijen molekülleri ile birleşerek 3 atom oksijene sahip olan OZON haline dönüştürmektedir. Atmosferdeki ekosistemin ve doğal dengenin korunmasına bağlı olarak, bu faaliyet düzenli olarak sürmektedir.
Atmosferdeki stratosfer içinde ozon dinamik bir denge içinde doğal proseslerle sürekli olarak oluşmakta ve tahrip olmaktadır. Ancak yeryüzeyinden atmosfere yayılan pek çok kaynak gaz, ozonu yok eden bazı kimyasal maddelerin artmasına neden olmakta ve bu madeler de havanın oksijeni ile reaksiyona girerek ozonun tahribine yol açmaktadırlar.
Ozonun tahrip edilmesine neden olan kimyasal maddeler klor, brom, hidrojen ve azot içeren bileşiklerdir. Bu bileşikler ozonu tekrar moleküler oksijene çevirmekte ve katalitik reaksiyonlar binlerce ozonu yok edebilmektedir. X olarak bir bileşiği katalizör kabul edersek;
X + O3 -> XO + O2 şeklinde formülize edilebilir.
Yukarıda sözü edilen kaynak gazların en önemlisi olan klor ve bromla birarada bulunan karbon bileşiklerini ihtiva etmektedir. Bunlar kloroflorokarbonlar (CFC) olarak adlandırılırlar. 1930'larda keşfedilen CFC'Ier günümüzde buzdolaplarında soğutucu olarak, hava soğutucu sistemlerinde, aerosol sprey kaplarında itici gaz olarak, köpük imalatında, özellikle elektronik sanayiinde çözücü olarak kullanılmaktadır. Dünyada üretimi, 1.2 milyon ton/yıl'dır.
Yapılan çalışmalarda 1969-1986 yılları arasında Kuzey yarımkürenin 30-64 derece enlemleri arasında bölgenin üst atmosferinde stratosfer tabakasındaki ozon miktarının azalma oranının % 1.7-3.0 arasında olduğu, bu oranın kış aylarında iki katına çıktığı gözlenmiştir. Güney kutbunda ise, aynı oranda azalmalar görülmüştür.
Dünyamızın iklim değişikliği ve dünya üzerinde yaşayan canlıların geleceği ile yakından ilgili olan ozon tabakasının incelmesi (delinmesi) olayı, 1970'li yılların ortasında ortaya çıkarılmıştır. Bilimsel çevreler ozon tabakasının kısmi olarak tahribinin bile insan sağlığı ve çevre üzerine ciddi etkiler yapacağı konusunda hem fikirdirler.
Ozon tabakasının korunması ile ilgili uluslararası platformda yoğunlaşan ilgiler sonucunda 1977 yılında Birleşmiş Milletler Çevre Programı bünyesinde "Ozon Tabakası Koordinasyon Komitesi" kurulmuştur. Bu komite ozon tabakasının tahribatı konusunda araştırma ve ön tahminleri gözden geçirmiş, neticede 1985 yılında Viyana'da yapılan konferansta imzaya açılan, "Ozon Tabakasının Korunmasına Dair Viyana Sözleşmesi" 22 Eylül 1988 tarihinde resmen yürürlüğe girmiştir. Sözleşme, Kasım 1988 tarihi itibariyle 35 ülke tarafından onaylanmıştır.
Montreal Protokolü ile ozon tabakasını tüketen maddelerin kısıtlanması ve üretimlerinin düşürülmesi amaçlanmıştır. Çevre koruması ve ozon tabakasının tahribine engel olunması bakımından ülkelerin alternatif madde ve güvenli teknolojilerin kullanılması konusunda fikir birliği oluşmuştur.
Ozon tabakasındaki incelme ve delinmeyi önlemek için dünya ülkeleri 1987 de bir araya gelip, Kanada'nın Montreal kentinde anlaşma imzalamış, ozon tabakasına zarar veren madde üretimini % 50 azaltma kararı almışlar, daha ileri tarihte de bu maddeleri tamamen kaldırıp yerine başka maddeler kullanımı konusunda anlaşmışlardır. Türkiye'de bu anlaşmayı imzalayan ülkelerden birisidir.
Hava Kirliliğinin Etkileri konusuna dönmek için buraya tıklayınız.
Yeyüzeyinden 15-40 km yukarıda ince bir katman halinde ozon tabakası yer almaktadır. Bu tabaka, güneşten gelen ultraviyole ışınlarını filtre etmesi bakımından hayati önem taşımaktadır.
| Atmosfer Katmanları | |
| İyonosfer | 10.000 km |
| Kemosfer | 80 km |
| Ozonosfer | 35 km |
| Stratosfer | 20 km |
| Traposfer | 11 km |
| Biosfer | 0 (Yeryüzü) |
Güneşin ultraviyole ışınları, oksijen moleküllerini parçalayarak oksijen atomlarını ortaya çıkarmakta ve oksijen atomları diğer oksijen molekülleri ile birleşerek 3 atom oksijene sahip olan OZON haline dönüştürmektedir. Atmosferdeki ekosistemin ve doğal dengenin korunmasına bağlı olarak, bu faaliyet düzenli olarak sürmektedir.
Ozonu Delen Maddeler
Atmosferdeki stratosfer içinde ozon dinamik bir denge içinde doğal proseslerle sürekli olarak oluşmakta ve tahrip olmaktadır. Ancak yeryüzeyinden atmosfere yayılan pek çok kaynak gaz, ozonu yok eden bazı kimyasal maddelerin artmasına neden olmakta ve bu madeler de havanın oksijeni ile reaksiyona girerek ozonun tahribine yol açmaktadırlar.
Ozonun tahrip edilmesine neden olan kimyasal maddeler klor, brom, hidrojen ve azot içeren bileşiklerdir. Bu bileşikler ozonu tekrar moleküler oksijene çevirmekte ve katalitik reaksiyonlar binlerce ozonu yok edebilmektedir. X olarak bir bileşiği katalizör kabul edersek;
X + O3 -> XO + O2 şeklinde formülize edilebilir.
Yukarıda sözü edilen kaynak gazların en önemlisi olan klor ve bromla birarada bulunan karbon bileşiklerini ihtiva etmektedir. Bunlar kloroflorokarbonlar (CFC) olarak adlandırılırlar. 1930'larda keşfedilen CFC'Ier günümüzde buzdolaplarında soğutucu olarak, hava soğutucu sistemlerinde, aerosol sprey kaplarında itici gaz olarak, köpük imalatında, özellikle elektronik sanayiinde çözücü olarak kullanılmaktadır. Dünyada üretimi, 1.2 milyon ton/yıl'dır.
Yapılan çalışmalarda 1969-1986 yılları arasında Kuzey yarımkürenin 30-64 derece enlemleri arasında bölgenin üst atmosferinde stratosfer tabakasındaki ozon miktarının azalma oranının % 1.7-3.0 arasında olduğu, bu oranın kış aylarında iki katına çıktığı gözlenmiştir. Güney kutbunda ise, aynı oranda azalmalar görülmüştür.
Ozon Tabakasının İncelmesini Azaltmak İçin Alınacak Tedbirler
Dünyamızın iklim değişikliği ve dünya üzerinde yaşayan canlıların geleceği ile yakından ilgili olan ozon tabakasının incelmesi (delinmesi) olayı, 1970'li yılların ortasında ortaya çıkarılmıştır. Bilimsel çevreler ozon tabakasının kısmi olarak tahribinin bile insan sağlığı ve çevre üzerine ciddi etkiler yapacağı konusunda hem fikirdirler.
Ozon tabakasının korunması ile ilgili uluslararası platformda yoğunlaşan ilgiler sonucunda 1977 yılında Birleşmiş Milletler Çevre Programı bünyesinde "Ozon Tabakası Koordinasyon Komitesi" kurulmuştur. Bu komite ozon tabakasının tahribatı konusunda araştırma ve ön tahminleri gözden geçirmiş, neticede 1985 yılında Viyana'da yapılan konferansta imzaya açılan, "Ozon Tabakasının Korunmasına Dair Viyana Sözleşmesi" 22 Eylül 1988 tarihinde resmen yürürlüğe girmiştir. Sözleşme, Kasım 1988 tarihi itibariyle 35 ülke tarafından onaylanmıştır.
Montreal Protokolü ile ozon tabakasını tüketen maddelerin kısıtlanması ve üretimlerinin düşürülmesi amaçlanmıştır. Çevre koruması ve ozon tabakasının tahribine engel olunması bakımından ülkelerin alternatif madde ve güvenli teknolojilerin kullanılması konusunda fikir birliği oluşmuştur.
Ozon tabakasındaki incelme ve delinmeyi önlemek için dünya ülkeleri 1987 de bir araya gelip, Kanada'nın Montreal kentinde anlaşma imzalamış, ozon tabakasına zarar veren madde üretimini % 50 azaltma kararı almışlar, daha ileri tarihte de bu maddeleri tamamen kaldırıp yerine başka maddeler kullanımı konusunda anlaşmışlardır. Türkiye'de bu anlaşmayı imzalayan ülkelerden birisidir.
Hava Kirliliğinin Etkileri konusuna dönmek için buraya tıklayınız.
Yorumlar
Yorum Gönder